Tiu membiografio de bulgara esperantisto gravas eĉ nur pro pure homecaj kialoj, ĉar la aŭtoro estis severe kripligita kaŭze de frua poliomjelito. Kiel sesmonata bebo Trifon Ĥristovski (1915-1944) paraliziĝis ; restis sana nur lia maldekstra brako. Tiel lia movkapablo ĉiam dependis grandparte de siaj hejmanoj, amikoj ktp. Tiu defio, kiu interalie preskaŭ malhelpis iun ajn amkontakton, proksimigis lin al sinmortigo. Tamen, li superis ĉiun penson tiurilate kaj decidis apliki sian nepran luktemon por travivi al ĉiuj sferoj de sia vivo: unuflanke al memedukado, kulturo kaj klerigado; aliflanke al partopreno en politikaj rondoj.

La verko permesas konatiĝi kun la kamparana vivo en la tiutempa Bulgario, sed ankaŭ kompreni la socian kaj kontraŭfaŝisman agadon dum la nazia okupacio de la lando. Fakte, la malforta stato de Ĥristovski ne malebligis al li aktivi en la laborista movado. En tiu kadro li komunikis per Esperanto kun laboristoj el multaj landoj. Kaj jen la ĉefa utilo de tiu libro en la kadro de la projekto Militrakonto: ĝi montras la efikon de la internacia lingvo por multflanke informiĝi kaj informi pri la eventoj okazintaj en multaj landoj. Kelkaj ekzemploj prie estas la situacioj en Hispanio kaj en Ĉinio.

Pri la milito kaj revolucio en Hispanio, franca korespondanto informis lin regule. Krome, Ĥristovski bone memoras ricevi el Barcelono esperantajn periodaĵojn stencile presitajn. Kaj poste alvenis la revuo Popola Fronto el Valencio, kie iam aperis sur tuta paĝo granda salutletero lia. Kelkajn tekstojn de tiu revuo li tradukis kaj diskonigis, ankaŭ al bulgaraj enmigrintoj en aliaj landoj, interalie en Kanado.

Koncerne Ĉinion, li ricevis plurajn gazetojn el tiu lando, por kiuj li multon varbis: Ĉinio hurlas (poste Heroldo de Ĉinio), Justeco, Voĉoj el Oriento, Orienta Kuriero…, kaj ankaŭ librojn. Inter ili, Ĥristovski mencias Tanaka-Memorando, verkaron de Lu Xun, kaj aron da rakontoj Nova Tasko, parton de kiuj amiko lia tradukis poste en la bulgaran lingvon. Uzante informojn ricevitajn de siaj ĉinaj korespondantoj, Ĥristovski verkis La milito en Malproksima Oriento. La aŭtoro konfesas ke “la libro estis verkita en tia spirito, ke ĝi povu esti permesita de la cenzuro. Nenion mi menciis pri la japanaj kruelaĵoj kaj perfortoj en Ĉinio. Sed malgraŭ tio la cenzuro malpermesis ĝian publikigon kaj ĝi restis kiel memoraĵo en mia arkivo” (p. 145) .

Esperanto ankaŭ utilis al li por diskonigi eksterlande la situacion en Bulgario. Sub la pseŭdonimo “Kamparano X” li publikigis multajn artikolojn prie en la paĝoj de Internaciisto, la organo de Internacio de Proletaj Esperantistoj. Ankaŭ aperis tekstoj de Ĥristovski aliloke, kiel en la soveta revuo de liberpensuloj Bezboĵnik [Ateisto], kaj en la ĵurnalo de bulgaraj elmigrintoj  “Saznanie” [Konscio], kiu eldoniĝis en Detroit, Usono. Dume en Bulgario oni publikigis leterojn de eksterlandaj laboristaj esperantistoj en altkvalita gazeto Meĵdunaroden Ezik [Internacia Lingvo] (poste Meĵdunaroden Rabselkor [Internacia Laborista-Kamparana Korespondanto]), riĉe ilustritaj. Aldone, Ĥristovski kunlaboris per la serio da artikoloj “Miaj internaciaj amikoj” en la esperantista paĝo de la bulgara ĵurnalo Zarja.

Sed lia esperanta agado pli ampleksis, kiel klarigite de li mem: “En koverto adresata al Germanio, USSR aŭ alia lando mi aldonis pliajn du-tri leterojn, kun peto, ke mia korespondanto ilin transsendu al la koncernaj adresoj, pagante mem la afrankojn” (…) “Mia korespondado, en- kaj eksterlanda, estis grandampleksa kaj de jaro al jaro kreskis. Ĝi superis la duonon de la poŝtaĵoj de la tuta vilaĝo”. (p. 118). Interese, multaj korespondantoj neniam lin renkontis. Tiurilate, li memoras, ke en la malsanulejo li konatiĝis kun aroj da membroj de la Centra Komitato de Laborista Esperanto-Asocio, kun kiuj li korespondis, sed ne konis persone.

Pro la fizikaj malfacilaĵoj de la aŭtoro, tiu membiografio estis verkita ene de granda sufero, kiu sentiĝas dum la legado. Ĥristovski ĝin skribis (je la fino li diktis al la pli malgranda frato) kiam kuŝinta en lito de malsanulejo kaj zorginta pri manko de mono, malgraŭ la malavaro de pluraj el liaj naciaj kaj internaciaj korespondantoj. Pri la redaktado de la originala manuskripto en la bulgara okupiĝis du liaj intimaj amikoj kaj konataj komunistoj, kiuj ne hazarde estis esperantistoj: Asen Grigoriev kaj Nikola Aleksiev. Aleksiev estas ankaŭ la esperantiginto de la verko. Krome, pere de ĝia esperanta versio la libro eldoniĝis en Vjetnamio en la vjetnama lingvo.

Javier Alcalde

Trifon Ĥristovski, Mia vivo, Sofia, Sofia press, 1981, trad. Nikola Aleksiev.

---

---