La japanan esperantistinon HASEGAWA Teru (Verda Majo), 長谷川 テル (1912-1947), kiu mortis en Ĉinio dum la interna milito en la aĝo de nur 35 jaroj, la naciistaj regantoj de Japanio konsideris perfidulo. Ŝi ekloĝis en Ĉinio kune kun sia ĉina edzo Liu Ren.

Post la milito, la komunisma Ĉinio la registaro dum multaj jaroj prisilentis ŝin, spite la fortan subtenon, kiun ŝi dum la milito per artikoloj en Esperanto kaj per radio-elsendoj en la japana donis al la rezisto de la ĉinoj kontraŭ la japanaj invadantoj.

Naskiĝinte la 7-an de marto 1912 en la gubernio Yamanashi, ŝi en 1929 ekstudis en la Virina Pedagogia Altlernejo de Nara. Pro sia maldekstra inklino ŝi en septembro 1932 estis portempe arestita kaj fine forpelita el la altlernejo. Poste en Tokio ŝi preparis sin por la profesio de tajpistino.

En somero 1931 Teru komencis lerni Esperanton, per kiu ŝi ligis kontakton unue kun maldekstraj literaturamantoj en Japanio, poste ankaŭ kun ĉinaj esperantistoj. En 1935 ŝi kontribuis al la ŝanhaja revuo La Mondo artikolon pri la stato de la virina movado, precipe la subpremo de virinoj en la japana socio. Unu jaron poste la sama revuo aperigis artikolon ŝian pri la stato de la proleta literaturo en Japanio. 

La komuna interesiĝo pri Esperanto kaj literaturo konatigis ŝin kun Liu Ren, ĉina studento en Tokio. La du geedziĝis en aŭtuno 1936 – sekrete, ĉar Teru timis la malaprobon de siaj gepatroj.

Liu Ren reiris al Ĉinio en marto 1937. Teru sekvis lin en aprilo al Ŝanhajo. La urbo nelonge poste estis atakita de la japana armeo. Teru tuj decidis subteni la viktimojn de la agreso. Verkante en Esperanto ŝi ne nur aprobis la “justan reziston” de la ĉinoj, sed ankaŭ klopodis instrui al siaj “japanaj fratoj”, ke ilia malamiko ne estas la ĉina popolo, sed la japana imperiismo, kiu kulpas sennombrajn kruelaĵojn kontraŭ ordinaraj homoj. Ŝi aliĝis al la voko de ĉinaj esperantistoj “Per Esperanto por la liberigo de Ĉinio”. En radio-elsendoj ŝi fortege atakis la propran, japanan registaron. Al malvenko de Japanio ŝi donis signifon por la tuta Azio. En japanaj gazetoj ŝi pro tio estis atakata kiel „dolĉvoĉa naciperfidulino“.

Pro la militevoluo Teru kaj ŝia edzo devis plurfoje ŝanĝi sian loĝlokon, ĉiam kun la helpo de esperantistoj. Uzante la plumnomon Verda Majo, ŝi regule verkis artikolojn por la revuo Heroldo de Ĉinio, en kies eldonejo en Chongqing aperis ankaŭ, primitive presitaj sur papero de tre kruda speco, ŝiaj traduko de la kontraŭmilitista romano Vivantaj soldatoj de Ishikawa Tatsuzo, raportaĵ-kolekto Flustr’ el uragano (ambaŭ en 1941) kaj ŝia fragmenta aŭtobiografio En Ĉinio batalanta (1945).

Ŝi ĝisvivis la finon de la japan-ĉina milito, sed ne tiun de la intercivitana batalo inter komunistoj kaj naciistoj. La familio, kun intertempe du infanoj, ekloĝis en Jiamusi, Manĉurio, la hejmlando de Liu Ren. Kiam la tria ido estis naskota, Teru eksciis, ke Liu jam havis ĉinan edzinon, kiam li edziĝis kun ŝi. Ŝi ne plu deziris naski. Dum la abortiga operacio ŝi infektiĝis. La 10-an de januaro 1947 Hasegawa Teru mortis, tri monatojn poste pro malsano ankaŭ Liu Ren.

En la postmilita Japanio esperantistoj tuj komencis teni viva la memoron pri Verda Majo. Precipe dank’ al Miyamoto Masao ekde 1951 reeldoniĝis la menciitaj tri verkoj. Iom post iom preskaŭ ĉiuj ŝiaj verkoj estis tradukitaj en la japanan; aperis pluraj japanlingvaj biografioj pri Hasegawa Teru.

La ĉinoj en la Popola Respubliko, pro la streĉitaj registaraj rilatoj kun Japanio, longe silentis pri la japanino, kiu kuraĝe helpis ilin. Nur en 1979, post la t.n. Kultura Revolucio, la revuo El Popola Ĉinio komencis aperigi artikolojn pri ŝi. La frue orfiĝintaj filo kaj filino de Hasegawa Teru kaj Liu Ren en aŭgusto 1979 povis viziti Japanion. Filmo komune produktita de japanoj kaj ĉinoj, titolita „La sopiranta stelo“, kiu iom melodramece prezentis la vivon de Teru, estis montrita en japana televido en 1980, poste ankaŭ en Ĉinio.

En 1982 Ĉina Esperanto-Eldonejo en Pekino publikigis la 500-paĝan kolekton Verkoj de Verda Majo. La postan jaron la geedzoj estis enterigitaj en la “tombejo de martiroj“ en Jiamusi. Sur la tomboŝtono estas gravurite „Batalanto por internaciismo Verda Majo“. En 1983 aperis ĉinlingva memorlibro pri Teru.

Hasegawa Teru, virino sentanta solidarecon kun ĉiuj subprematoj ĉinaj kaj japanaj, sendube estis socie kaj politike tre konscia. Eble ŝi konsideris sin komunistino. Ŝia preferata kontakto estis kun esperantistaj maldekstruloj en Japanio kaj Ĉinio. La deklaroj de Teru elradiis simpation al la batalo kontraŭ la japana agreso, en kiu la Ĉina Komunista Partio ludis elstaran rolon; ties gvidanton Mao Zedong ŝi laŭdis en 1940 pro la sukcesa mobilizado de virinoj. Siaflanke Zhou Enlai publike aprezis ŝian agadon. Tamen, ŝin ĝenis la teoriumado kaj troa politikemo de la prolet-kultura movado, ankaŭ de la esperantistoj agantaj en ties kadro. Atenta analizo de ŝiaj verkoj estigas la impreson, ke Teru estis pli verda ol ruĝa. Rigoran divido-linion ne eblas fiksi, sed almenaŭ tiu parto de ŝia kolero, kiu direktis sin kontraŭ naciismo, fontis el ŝia esperantisteco kaj eble tial estis aparte forta. Tion montras ŝia publika letero al japanaj esperantistoj, “Venko de Ĉinio estas ŝlosilo al la morgaŭo de la tuta Azio” (septembro 1937), en kiu post la vortoj “Kiu volas, nomu min perfidulo!” ŝi deklaras: “Vera patriotismo neniam kontraŭstaras la evoluon de l’ homaro. Se ne, ĝi estas ŝovinismo.” Facilas konstati tie ĉi la influon de Zamenhof, kiu tridek jarojn antaŭe en parolado en la Guildhall de Londono vokis, ke “la vera patriotismo estas parto de tiu granda tutmonda amo” kaj, “kiam pri amo al la patrujo parolas al ni ŝovinistoj…, ni kun la plej granda indigno nin deturnas”. 

La internaciismo de Teru iĝas konkreta per la strebo al azia fratiĝo. Sed ŝi ne ignoras la ceteron de la mondo. “La faŝistoj japanaj, germanaj kaj italaj man’ en mano minacas la kulturon de l’ homaro”, ŝi skribas. En ligo kun tio, ŝi emfazas, ke la malamikeco de Hitler al Esperanto estas tute konsekvenca kaj ke la nuna batalo kontraŭ invadistoj ne diferencas de la Zamenhofa protesto kontraŭ la subpremo de aliaj nacioj, precipe de judoj. Jam en 1938, kiam en Eŭropo ankoraŭ multaj fermis la okulojn antaŭ la dimensio de kontraŭjuda persekutado, Hasegawa Teru en Ĉinio scias kaj parolas pri “masakro” kontraŭ judoj.

Fine de 1943 ŝi publikigis, apenaŭ rimarkite, la eseon “Esperanto kaj demokratio“. Tie ŝi resumas siajn esperojn pri la postmilita mondo. Hasegawa Teru donas al la homaranismo aktualan signifon, nome tiun de demokratio, kiu ne estas limigita al unu regno, sed etendiĝas al la tuta mondo, servante kiel bazo por la konkorda kunvivado de la nacioj. 

Ulrich Lins 

Fontoj

Verkoj de Verda Majo. Beijing: Ĉina Esperanto-Eldonejo, 1982. 501p. 

Bibliografio

Esselstrom, Erik: “The life and memory of Hasegawa Teru: Contextualizing human rights, trans/nationalism, and the antiwar movement in modern Japan”, Radical History Review, 2008, n-ro 101, p. 145–159.

Mitsui, Hideko: “Longing for the Other: traitors’ cosmopolitanism”. Social Anthropology / Anthropologie Sociale, vol. 18, 2010, p. 410-416.

Müller, Gotelind: “Hasegawa Teru (1912–1947). A Japanese woman Esperantist in the Chinese anti-Japanese war of resistance“. University of Heidelberg, 2013.

---

---