Filo de itala kaj latva esperantistoj, Carlo Nicolodi (1940-2011) rememoras en tiu ĉi libro sian infanaĝon dum la Dua Mondmilito en Latvio, unue okupita de la nazioj kaj poste soveta teritorio. La aŭtoro decidis verki ĝin resaniĝinte en hospitalo post kor-infarkto. Krom siaj personaj spertoj, en ĝi li inkludas ankaŭ plurajn detalojn pri sia familio. Ekzemple, oni lernas pri la proleta avo je la patrina flanko, socialdemokrata lokomotivestro en la imperia Rusio, kies gepatra lingvo estis la latva. Li edziĝis al kamparana virino, kiu ankaŭ parolis la latvan, sed kun rekonebla jida akĉento, ĉar devenis el juda familio en Litovio aŭ en Belorusio. Ili travivis “la tragikajn okazaĵojn de 1905” (p. 15), nome la revoluciajn eventojn en la cara Rusia Imperio okazintaj per la rusa-japana milito kaj la tiel nomata peterburga sanga dimanĉo, kaj pro tio ili devis migri Ukrainen, nur revenante Latvien en oktobro 1917.

Ni ankaŭ lernas pri iu onklo de la patro, elmigrinto al Usono, frua socialisto kaj ateisto, kiu ideologie influis la tutan familion. Kaj kompreneble pri la gepatroj de Carlo, kiuj konatiĝis koresponde pere de Esperanto – anekdote, la patrino samtempe korespondis kun japana samideano, sed pro iu kialo ŝi elektis italan malriĉulon, kiu interalie ludis gitaron kaj mandolinon. “Vi estus havinta migdalecajn okulojn” (p. 19), ŝi iam konfesis al la filo Carlo. Ili sekrete geedziĝis en montara preĝejeto en Norda Italio. La tuta ceremonio disvolviĝis en la internacia lingvo, fare de esperantista pastro. Laŭ la aŭtoro, ili ankaŭ apartenis al “generacio de postvivantoj, tiu de la Unua Mondmilito” (p. 15). Fakte, la patro perdis tiam du el siaj dekdu gefratoj ĉe la fronto “por la famo de la Aŭstro-hungara Monarĥio” (p. 15).

La aŭtoro imagas la angorojn de sia juda avino dum ŝia infaneco ene de pogromeca etoso, sed ankaŭ la verŝajne malĝojan finon de tiu parto de la familio dum la Holokaŭsto, same kiel la danĝerojn de la politika agado de lia patro en la faŝisma Italio. Iumaniere, lia patrino sukcesis savi ŝin kaj Carlon el la kontraŭjudaj leĝoj en Italio, eble ĉar ili aspektis ‘arjaj’ kaj ŝi scipovis la germanan, li hipotezas. Li neniam sciis kio konkrete okazis, kial lian patron oni sendis koncentrejen, dum lia patrino decidis panikeme reveni kun li al sia hejmlando. Iel ajn, alveninta en tiun novan landon en la jaro 1940 Carlo iĝis Kārlis kaj konsideris sin tute latvo.

Komence la germanoj kondutis dece kun la latva loĝantaro kiun ili konsideris sub-skandinava raso, sed rutine mortpafis judojn, ciganojn kaj slavojn. Pri unu el tiaj eventoj Carlo klarigas jene: “Kiu sciis kiu estis ĉi povrulo, unu inter la multaj viktimoj de tiu perforto sen logiko. Eble li estis rusa militkaptito, latva partizano, germana dizertinto aŭ krimulo: ni tion neniam ekscios” (p. 36). Li konsciis ke tiaj teruraĵoj povis atingi iun ajn. “Ankaŭ la timon, la profundan teruron en la rigardo de la de mi amataj personoj, de mia patrino kaj avino, mi plene perceptis” (p. 32).

Dum la juna Carlo kreskas en tiu komplika etoso, la leganto ĝuas la beletrajn kapablojn de la aŭtoro. Oni konstatas la gravecon en lia memoro de la unua bombado, kiun li spertis. “Eksplodoj, kiuj tremigis niajn viscerojn” (p. 33). Li kaj la patrino iom vundiĝis proe. Ankaŭ la hejma domo nur duone postrestis. Pro tio ili baldaŭ forlasis la urbeton Priekulen per ĉareto, kaj kun kaprino Tamāra ili alvenis kiel rifuĝintoj al havenurbo Liepāja. 

La ĉiutaga vivo dummilite kompreniĝas el la infanaj ludoj, en kiuj Carlo prenis diversajn rolojn, inkluzive de pastro zorganta pri entombigoj. Ankaŭ de la tiutempaj infanaj desegnoj, kiel aviadiloj kiuj faligis bombojn, soldatoj kun pafiloj, kaj ĉefe kranioj, multaj kranioj. Pri la bombadoj li memoras sirenojn, kaj utilan avinan konsilon: “Malfermu la fenestron, por ke la vitraĵoj ne rompiĝu” (p. 39). Temas pri senpatra vivo, ĉar la fervojisto Arturo Nicolodi pasigis la plejparton de la milito en la germana laborkoncentrejo Reichenau. Tio ne estis nekutima situacio. “Patroj plej ofte estis fotoj de viroj sen aŭ kun uniformo, ofte ridetantaj, eĉ se la rigardoj estis iom fuĝemaj” (p. 21).

Iam subite la milito finiĝis kaj la germanaj soldatoj malaperis. Poste alvenis novaj soldatoj, al kiuj homoj strange aplaudis. “Ĉiuj feliĉis, ni pro tio, ke la milito finiĝis en nia urbo kaj ili pro tio, ke post tiom da bataloj ili ankoraŭ vivis […] En mia vilaĝo Liepāja la koloro de la paco estis la ruĝo – la ruĝo de ĉiuj flagoj, kiuj nun ĉie videblis. Eble tio estis la kialo, kial en mia posta vivo mi min ĉiam ege bone sentis meze de ruĝaj flagoj” (p. 42).

Dum tiuj unuaj jaroj de la Malvarma Milito la vivo tamen ne facilis. Carlo mencias histerion pri spionoj, multaj deportitoj al Siberio… “Ĉi tragikaj epizodoj damaĝis por ĉiam la rilatojn inter latvoj kaj rusoj” (p. 77). Li ankaŭ rakontas la malsamajn sintenojn de la latvoj fronte al la agado de la naciaj partizanoj aŭ Mežabrāļi, kiuj aktivis kontraŭ la komunisma reĝimo. Kaj parolas pri la propaganda batalo pere de la kontraŭsoveta radio Liberty aŭ Radio Free Europe el Bavario, dum lia patro en Italio aŭskultis kun siaj kamaradoj de la partio Radio Praga, kiu kontraŭis la kapitalistan ekspluatadon kaj la imperialismon.

“Mi kontentis pluvivi, ĉar ĉiu tago estis aventuro por mi” (p. 69). Inter ĉi postmilitaj aventuroj, elstaras anekdoto pri germana maŝinpafilo, kiun Carlos kaj liaj amikoj trovis hazarde. Bonŝance oni devis bedaŭri neniun damaĝon tiurilate. Li taksis amuzaj tiujn homojn, kiuj ebriiĝis dum la plenkreskuloj ĉagrenite reagis al tiu konduto. Kaj malĝojaj la vizitojn de tiuj, kiuj alvenis el foraj lokoj por repreni la restaĵojn de familianoj mortintaj dummilite. Aliaj fremduloj aperis tie serĉante laboron, ĉar “tie kie ili hejmis, regis mizero kaj malsato” (p. 71). Dume, Carlo konatiĝis kun la sekvoj de la restantaj minoj, pri kiuj okupiĝis junaj pioniroj, venintaj kun la Ruĝa Armeo. Ankaŭ tiajn akcidentojn li ekkonis el proksime. ”Iamaniere la morto intertempe iĝis ĉiutagaĵo, kvazaŭ kiel la voko de la kukolo” (p. 50).

La latvan lingvon li lernis pere de bonkora amikino de lia patrino. Temis pri esperantistino, kiu nomiĝis Lida. “Lida pluvivas en mia memoro kiel kulturita damo kun nobla kondutmaniero” (p. 43). Post kiam Carlo kaj la patrino Vera lasis Latvion, li neniam revidis la tiutempajn amikojn kaj najbarojn, sed ankaŭ siajn familianojn, inkluzive de sia kara avino Anna.

La libro finiĝas en 1950, kiam ili revenas al lia naskiĝloko Sover, montara vilaĝo en Norda Italio. Tie atendas ilin la patro Arturo, kiu komence estas por Carlo nur fremdulo. Poste en sia vivo, la aŭtoro translokiĝis Germanien kaj Svislanden, fariĝis komunisto kaj fervora esperantisto, edziĝis al dana esperantistino, aktivis kaj en Kolektivo Esperantista Komunista (kunlaborante en ĝia organo Internaciisto, kunfondita de liaj gepatroj) kaj en laborista kaj pacista esperanta grupo, havos filinon… Sed tiu estas alia historio, kiu rakontiĝos en alia okazo.

Kvankam verkita kiam la aŭtoro aĝis pli ol kvindek jaroj, la leganto ĉiam sentas la mondpercepton de infano, ties tenerecon, humuron kaj naivecon. Kaj pro tio oni ofte soridas, eĉ se la rakontataj situacioj ne ĉiam amuzas. Foje, tiu infaneca rigardo kombinas kun mezurata taksado de la historiaj eventoj okazintaj samtempe, kiujn Carlo vere komprenos nur poste. Ili bele miksiĝas kun liaj personaj spertoj, tiel ke oni havas riĉan bildon ne nur pri liaj travivaĵoj sed ankaŭ pri ties fono kaj kunteksto. La teksto estis unue verkita en la itala, la lingvo de la patro. Antaŭ tiu esperanta eldono, ĝi publikiĝis en la dana kaj en la germana.

Javier Alcalde

Fonto

Carlo Nicolodi, De Kārlis al Carlo : Rememoroj, Mulhouse, Espéranto France-Est, 2016. [trad. El la germana Edmond Ludwig].

Aliaj eldonoj : Vom Kárlis zum Carlo : Zeit der Erinnerung,Otterup, Ravnerok, 2015 ; Fra Karlis til Carlo: erindringernes tid,  Otterup, Ravnerok, 2011.

Bildo

• Maldekstre : Kārlis Padegs, Madono kun aùtomata pafilo, 1932, Riga, Nacia Muzeo.
• Dekstre : afiŝo por la faŝisma virino, Italio.

---

---