Inter rusoj kaj germanoj, kiuj iom konas la rilatojn inter tiuj du popoloj, Lev Kopelev (1912–1997) estas tre bone konata. Elstara rusa ĝermanisto, li flue parolis la germanan lingvon kaj atingis renomon kiel peranto inter la rusa kaj germana literaturo. Multan atenton trovis lia amikeco kun la verkisto Heinrich Böll (1917-1985), la literatura Nobel-premiito de 1972. Ankaŭ la polan lingvon li lernis kaj ekuzis jam en sia infanaĝo. Pli malfrue li lernis la anglan, la persan kaj iom la ĉinan.

Kopelev vivis kaj studis en Ukrainio, unue en Kievo, poste en Ĥarkovo; siajn studojn li finis en 1935 en la Moskva Fremdlingva Instituto. En majo 1941 li doktoriĝis; la disertacia temo estis la dramoj de Friedrich Schiller kaj la Franca Revolucio. Post la militeksplodo li laboris en propaganda fako de la Ruĝa Armeo.

„En mia junaĝo mi senkondiĉe sentis min ligita al la ideoj de socialisma internaciismo kaj de la popol-interliga lingvo Esperanto. Mi kredis, ke ĉiuj nacioj baldaŭ kunkreskos al unueca granda familio kaj ke tio garantios benatan pacon sur la tero.“ Tion skribis Lev Kopelev, kiam li estis jam altaĝa. La junulajn revojn li tiam lasis post si kun la distanco de pli ol ses jardekoj. Aliloke li pli detale parolas pri tio, kion Esperanto signifis por li, metante ĝin en la kuntekston de la nacieca problemaro en Soveta Unio kaj rakontante pri sia propra aparteno al rusoj, ukrainoj, judoj. Li sciigas, ke en oficialaj demandaroj li indikis la rusan kaj ukrainan kiel siajn gepatrajn lingvojn, kaj klarigas, ke, kvankam li ĉiam amis Ukrainion, li neniam sentis sin ukraino. Li emfazas unuavice sian apartenon al rusoj, al kiuj li sentis sin proksima ankaŭ pro sia judeco. Demandita pri sia nacieco, li komence respondis: „judo“ – poste: „sovetiano“. Pro sia konvinko, ke en Soveta Unio jam efektiviĝas „natura kunfandiĝo de malsamaj popoloj kaj rasoj“, li fieris esti unu el la veraj „novaj sovetiaj homoj“.

Lia koro ŝajnis dividita inter la etnoj, kaj tial ne tuj kompreneblas, kiun rolon ludis Esperanto en lia junaĝo. Li skribas, ke lia membreco en Komsomolo koincidis kun la periodo de plej batalema kontraunaciismo. En tiu ĉi kunteksto aperis Esperanto, kiun li eklernis en Kievo kiel lernejano en 1926 kaj entuziasme uzis en korespondado. Ravis lin la leteroj el eksterlando, ornamitaj per ekzotikaj poŝtmarkoj, kio ege kontrastis kun la magraj, tedaj informoj pri eksterlando, kiujn donis la sovetia gazetaro. Esperanto estis konsistiga parto de lia edukiĝo. Laŭ lia klarigo, la lingvo altiris multajn sovetianojn de lia generacio, kiuj entuziasme uzis ĝin por koresponde ligiĝi kun la fora, nevizitebla eksterlando kaj trovis la lingvon ankaŭ fascina rimedo por konkretigi tiun internaciismon, por kiu la sovetia gazetaro abunde varbadis. Li iĝis konvinkita adepto de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), organizaĵo, kiu en la dudekaj kaj tridekaj jaroj tutmonde altiris homojn precipe pro sia pretendo pionire demonstri la egalrajtecon de lingvoj, nacioj kaj religioj kaj kiu tiucele fervore uzis Esperanton. Ŝajne ne konsciante kontraŭdiron al sia „sovetianeco“, je la demando pri nacieca aparteno li memfide respondis, ke li estas „sennaciulo“ aŭ SAT-ano. (Lia SAT-matrikulo estis 7928.) Kontraŭdirojn li ne kaŝas: unuflanke, la granda entuziasmo de esperantistoj, aliflanke la dominontaj „klasa konscio“ kaj partieca batalemo. Meze de la tridekaj jaroj lin portempe minacis eksigo el Komsomolo kaj la universitato pro „trockiismo kaj dekstra deviado“. Tamen li ankoraŭ konservis sian kredon al komunismo kaj sian fidon al Stalin, kiu (en 1934) je la ĝojo de Kopelev deklaris batalon al „kontraŭnacia nihilismo“. Iom poste li  rimarkis, ke Esperanto estas oficiale malŝatata; en Moskvo; fine de la tridekaj jaroj, kiam lia junula entuziasmo jam malaperis, oni postulis de li spioni uzantojn de Esperanto.

En lia aŭtobiografio tuta ĉapitro estas dediĉita al „Esperanto kaj la nacieca demando“. Li esprimas sin malaprobe pri gepatroj denaske transdonantaj la lingvon Esperanto al siaj infanoj. Li asertas, ke jam komence de la 1930-aj jaroj li konkludis, ke la revo pri sennacieca mondo estas sterila utopio kaj sektismo. Anstataŭ eskapi al sennaciismo – tiel ni povas nun konkludi – Kopelev preferis ĝui la multlingvecon kaj akcepti ties defiojn. Tion montras lia sinteno al ankoraŭ unu etno, nome al poloj, el kiuj kelkaj tiutempe vivis apud Kievo. Li tie defendis polajn infanojn, kiujn ĉikanis ukrainaj samaĝuloj. Frue li esperis pri la eblo de kunekzistado kaj la akordigeblo de malsamaj popoloj. En sia ĉirkaŭaĵo li komencis evoluigi tiun toleremon, pro kiu li poste famiĝis ekzemple en Germanio. Ni ekscias, ke precipe dum la milito influis lin grandpotenc-ŝovinismaj „ambicioj kaj emocioj“, sed neniam tute: „Eĉ kiam mi iĝis fidela, sincere kredema adepto de Stalin, mi tamen ne transformiĝis al ŝtona, konsekvenca stalinisto (…). Tiun savan neperfektecon kaj nekonsekvencecon de mia spirita kaj karaktera degenero mi dankas al Puŝkin kaj Goethe, Korolenko kaj Lidija Lazarevna [instruistino lia], al multaj bonaj homoj kaj bonaj libroj. Kaj nelaste ankaŭ al Esperanto.“

Taksante la sennaciismon nerealisma, Kopelev aprezas la pozitivan heredaĵon de sia esperantisteco, ĉar Esperanto helpis lin kompreni la samvaloron de lingvoj kaj nacioj kaj donis al li la kapablon rezisti la „gluajn instinktojn de ksenofobio“. Kion tio signifis, li povis plene konsciigi al si nur postmilite, kiel plenkreskulo trairinta la batalojn por starigi socialismon en Soveta Unio. Estis doloraj spertoj: la partopreno en la agrikultura kolektivigo, la observo de la Stalina ĉasado de „popolaj malamikoj“ kaj akuzo trafinta lin fine de la milito, kiam li servis kiel majoro en Orienta Prusio. Ĉar li kritikis ruĝarmeajn oficirojn pro mistrakto de la germana civila loĝantaro, oni kulpigis lin pri kompato al la malamiko. La akuzo estis pri „burĝa-humanisma propagando“. Sekve li estis kondamnita al dekjara mallibereco.

Longe post la milito Kopelev disvolvas memkritikon. En 1956 li estas reakceptita en la partion. Li tradukas multe kaj konfesas en siaj verkoj, ke per sia partopreno en la konfiskado de grenprovizoj (1932-33) li iĝis kunkulpulo pri la amasa malsatmortado de kamparanoj en Ukrainio. Ekde ĉ. 1964 li rekte kaj pli malkaŝe atakas la sovetian regantaron pro enlandaj maljustaĵoj, precipe la persekutoj kontraŭ intelektuloj. Li ekrilatas kun germanaj korespondantoj en Moskvo; dank‘ al sia bona scio de la germana lingvo li fariĝas por ili valora fonto de informoj pri sovetiaj internaĵoj. La iam arda kredanto je komunismo nun helpas doni voĉon al disidentoj. En 1966 li defendas persekutatajn verkistojn kaj en leteroj al la verkista asocio kaj la Centra Komitato protestas kontraŭ cenzuro. Li kritikas la subpremon de la Praga Printempo en 1968. Komence de tiu jaro en viena komunista periodaĵo li levas la provokan demandon „Ĉu eblas rehabilitado de Stalin?“, pro kio li estas denove elpelita el la partio kaj eksigita el la scienca instituto, en kiu li laboras. En 1970 li kontraŭas la ĉikanadon al Aleksandr Solĵenicyn (kiun li konis delonge, ili portempe dividis ĉelon). Ekde 1976 en okcidento aperis lia trivoluma aŭtobiografio. Tio sekvigis lian eksigon el la verkista asocio (1977). Fine de 1980 al li estis permesite iri al Germanio por unujara studrestado. Sed surprize en januaro 1981 la Supera Soveto senigis lin de la sovetia civitaneco (redonota en 1990 sub Miĥail Gorbaĉov), tiel ke li ne povis reveni al Moskvo ĝis post la malapero de Soveta Unio. Li vivis de tiam, komence kiel gasto de Heinrich Böll, en Kolonjo, kies universitato donis al li honoran doktorecon. En 1981 li ricevis la prestiĝan Pacpremion de germana librokomerco.

Postmilite li agnoskas, ke la infan-malsano de internaciismo, en kiu rolis Esperanto, imunigis lin kontraŭ infektiĝo per ŝovinismo. Tiel li povis akiri trankvilan, ekvilibran pozicion en la komplikaj interrilatoj de rusoj, ukrainoj kaj judoj en Soveta Unio kaj en la sinteno al germanoj.

Kopelev estis migranto en du kulturoj. Sub lia editoreco aperis dek volumoj pri la rus-germanaj kulturaj interrilatoj. Ĝis sia morto li skurĝis naciajn kliŝojn kaj antaŭjuĝojn, kiuj konserviĝas en la rilatoj inter homoj kaj popoloj, kaj senlace pledis por lukto kontraŭ naciismo kaj ŝovinismo. Al libro, kiu kunigas liajn tekstojn verkitajn dum liaj jaroj en Germanio, li donis la titolon Kaj tamen esperi. Tio kvazaŭ resumas lian vivon.

Ulrich Lins

Aŭtobiografioj:

Und schuf mir einen Götzen. Lehrjahre eines Kommunisten, Hamburg, Hoffmann und Campe, 1979.

Aufbewahren für alle Zeit!, Hamburg, Hoffmann und Campe, 1976.

Tröste meine Trauer. Autobiographie 1945–1954, Hamburg, Hoffmann und Campe, 1981.

Bibliografio:

Eichwede, Wolfgang, ‚Jahrhundertbiographie. Lev Kopelevs Erbe‘, en: Osteuropa, vol. 62, 2012, n-ro 3, pp. 47–68.

Meier, Reinhard, Lew Kopelew. Humanist und Weltbürger, Darmstadt, Konrad Theiss, 2017.

Shchekina-Greipel, Astrid, ‘Lev Kopelev and his role in German-Soviet cultural relations‘, en: Simo Mikkonen k.a., eds., Entangled East and West: Cultural Diplomacy and Artistic Interaction during the Cold War, Berlin, Boston, De Gruyter Oldenbourg, 2018, pp. 123–138.

Albert, Gleb J., Das Charisma der Weltrevolution. Revolutionärer Internationalismus in der frühen Sowjetgesellschaft 1917–1927, Köln, Wien, Böhlau, 2019.

O’Keeffe, Brigid, Esperanto and Languages of Internationalism in Revolutionary Russia, London, Bloomsbury, 2021.

Bildo : Lev Kopelev interparolas kun la nederlanda ministro Elco Brinkman okaze de subtenkoncerto al Saĥarov en Amsterdamo, 1984 (Nationaal Archief, Amsterdam, 932-9796).

---

---