Esplori la « vivan memoron » de esperantistoj, de homoj kiuj ne rakontis skribe pri ĉiuj siaj memoroj aŭ perceptoj de la militeventoj kaj ties sekvoj estas unu el la celoj de Militrakonto. Kio estis la situacio vide el Svislando, neŭtrala teritorio, interpuŝita ĉiuflanke de totalismaj kaj okupitaj landoj? Svislando ne estis tiom trafita de la mondmilito kiel ĝiaj najbaraj landoj. La svisa federala registaro eĉ deklaris sin neŭtrala en la milito, ĝi ordonis tamen ĝeneralan mobilizadon en septembro 1939 ĉar la germana minaco ekzistis ankaŭ por Svislando. La vivo de la svisa popolo estis kelkmezure tuŝita de la konflikto. Necesas diri ke, post la milito kaj ĝis nun, historiaj kaj arĥivaj esploroj kontraŭdiris kelkmaniere tiun deklaritan neŭtralecon. Historiistoj opinias ĉefe problema la sintenon de Svislando rilate al la nazia oro, la akcepto de judaj rifuĝintoj kaj la judaj fondusoj en la svisaj bankoj (Walter 2016: 461-473).
La 19-an de februaro 2021, la fama esperantisto Claude Gacond konsentis zoom-umi kaj interparoli kun mi pri la periodo de sia junaĝo kaj sia sekva esperanta agado. Jen la filmo de tiu interparolo, enretigita la 20-an de aŭgusto 2021, okaze de lia 90-a naskiĝdatreveno.
Claude Gacond naskiĝis la 20-an de aŭgusto 1931 en la franclingva Svislando (Romandio), en la urbo Neŭŝatelo (Neuchâtel) kaj estas «unu el la plej signifaj aktivuloj de la esperanta movado kaj de Esperanto-instruado en Svislando, sed verŝajne ankaŭ en pli vasta rondo» (Keller 2011: 17). Valoras mencii, ke li fondis en 1967 en la urbo La Chaux-de-Fonds (kie li nun vivas kun edzino Andrée) la Centron de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia (CDELI), unu el la plej gravaj interlingvistikaj bibliotekoj kaj arĥivoj de la mondo (pri ĝia historio: Gacond 2015): en la intervjuo Claude rakontas, ke la Esperanto-muzeo en Vieno aĉetis antaŭ nelonge de CDELI dokumentojn kaj skribaĵojn, kiujn ĝi ne posedis. En 1968 samurbe li fondis Kulturan Centron Esperantistan (KCE) kaj estis kaj ankaŭ estas vigla instruisto kaj pedagogo de Esperanto : li gvidis (kaj ankoraŭ kelkfoje gvidas) Esperanto-kursojn, kaj ellaboris specialan didaktikan metodon por Esperanto, nome la « Gacondan » metodon . En 2020, li kolektis kaj eldonis (kun Richard Schneller) artikolojn franc- kaj germanlingvajn, kiujn Hector Hodler (1887-1920) skribis (sub la pseŭdonimo Homo) por la gazetoj La voix de l’humanité kaj Die Menschheit (Gacond & Schneller 2020).
Pri la vivo kaj agado de Claude Gacond estis verkitaj pluraj artikoloj (Gacond 2010, 2015; Keller 2011; Künzli 2006: 321-324; Fontannaz 2011). Ekzistas ankaŭ aŭtobiografieto. Tiu ĉi filma interparolo estas aldono al la jam ekzistantaj dokumentoj, en pli libera, malpli strikta formo, el vidpunkto pli politika kaj persona: Claude Gacond mem rakontas anime kaj sincere pri sia vivo kaj agado per kaj por Esperanto, pri Esperanto, pri la Dua Mondmilito kaj la postmilitaj jaroj.
Dum la intervjuo li parolas pri la deveno de sia familio kaj pri sia familio mem, pri la fabriketo, kiun ĝi posedis, pri la familia darbista religio, sekto fondita en Irlando en 1820 kiu rapide disvastiĝis ankaŭ en Svislando. Kiel tradiciaj darbistoj, la Gaconda familio kunhavis pacifistajn (Claude Gacond rifuzis militservi) kaj specifajn sociajn ideojn.
Kiam komenciĝis la milito en aŭgusto 1939, Claude Gacond feriis en Francio kun la familio. Li rakontas, kiel ili malfacile (la francaj trajnoj estis rezervitaj por la soldatoj) revenis al Svislando post 4-taga vojaĝo, kaj rememoras tiun «teruran» vidaĵon, en la stacidomo, de junaj francaj viroj, kiuj triste adiaŭis, kaj de plorantaj familianoj. En tiu tago, li diras, li komprenis, ke li rifuzos la militon ĝis la fino. Poste en la filmo, li priparolas sian militrifuzon kaj sian agadon dum la postmilitaj jaroj kadre de Civilservo Internacia. Tiu servo, fondita de la svisa esperantisto Pierre Cérésole (1879-1945) en 1920, celis porpacan agadon, interpopolan konkordon kaj konkretajn helpojn (Künzli 2006: 240-242).
Dum la milito, li loĝis en la neŭŝatela kantono, proksime de la franca landlimo. Li memoras la renkontiĝojn kun svisaj doganistoj kaj germanaj soldatoj, la unuajn informojn pri koncentrejoj, la barakojn kun polaj rifuĝintoj en la urbeto Cudrefin, la germanajn aviadilojn, kiuj falis sur la arbaron aŭ en la lagon.
Claude Gacond renkontiĝis kun Esperanto jam dum siaj infanaj jaroj. Li parolas pri biografieto de Zamenhof, kiun li trovis en iu neŭŝatela biblioteko, kaj pri la artikoloj de Edmond Privat (1889-1962) en la svisaj ĵurnaloj L’Essor kaj Coopération, kiujn la gepatroj Gacond legis plezure. Tiuj ĵurnaloj portis pacifistajn, kooperativajn kaj soci-religiajn ideojn. Ankaŭ aperas en la intervjuo instruistino de la germana lingvo, kiu avertis lin, ke la lernado de Esperanto povas «misigi la cerbon»… Tiutempe la gepatroj de Claude ne estis esperantistoj nek vere interesitaj pri la mondlingva problemo. Posta kontakto kun Esperanto okazis en 1948, kiam Claude lernis la germanan lingvon en la Homarana Lernejo (École d’humanité) de la esperantista pedagogo Paulus Geheeb (1870-1961) en la Berna Oberlando, en Svislando. Geheeb estis forlasinta nazian Germanion kaj fondis lernejon en Svislando, kiu proponis modelon de socia kaj interkultura edukado, sekvante la tiutempan tendencon al «nova edukado». Ne nur Geheeb estis esperantisto, sed ankaŭ la matematiko-instruisto Gerard Cool (1921-2009). Poste venos Internacia Civila Servo, kiu tiutempe uzis ankaŭ Esperanton, lia esperantistiĝo en 1952 kaj lia agado en la svisa junulara movado, la fondo de CDELI…
Pri CDELI Claude rakontas, kiel ĝi estis fondita, kiel ĝi akiris dokumentojn kaj arĥivojn, kiel lia volo konservi kaj kolekti ne nur esperantlingvajn skribaĵojn, sed ankaŭ skribaĵojn en aliaj planlingvoj (CDELI estas, laŭ liaj vortoj, loko de «interlingvistika ekumenismo» [Gacond 2015: 24]), provokis la miskomprenon de kelkaj esperantistoj. En tiun laboron li sukcesis ankaŭ enplekti sian patrinon kiu helpis lin en la biblioteka laboro, iĝis esperantisto, kaj bone regis la lingvon. En la interparolo li ankaŭ parolas pri sia renkontiĝo kaj kunlaboro kun Privat, pri la esperantlingvaj elsendoj de Radio Svisa Internacia, kies respondeculo likun edzino Andrée estis de 1962 ĝis 1992 (Münger 2011)[1], pri la historio de la vorto krokodili, pri lia intereso por la aliaj planlingvoj. Resume, tiu interparolo rakontas, kiel svisa esperantisto travivis kaj sentis la plej gravajn (politikajn kaj interlingvistikajn) eventojn de la dua parto de la 20-a jarcento.
La intervjuo ne estis gvidata laŭ iu specifa metodologio, kaj mi ne direktis Claude Gacond: mi faris demandojn kaj li esprimiĝis libere.
Sébastien Moret
La intervjuon vi povas spekti ĉi tie.
Bibliografio
FONTANNAZ Nancy, 2011: « La kleriga rolo de CDELI: seminarioj kaj semajnfinaj aranĝoj », en I. & R. Haupenthal (ed.), Instrui – Dokumenti – Organizi. Fest-libro por la 80a naskiĝ-tago de Claude Gacond, Bad Bellingen: Iltis, p. 147-156
GACOND Claude, 2010: « Kreo de CDELI kaj ĝia nuna situacio », en D. Blanke & U. Lins (red.), La arto labori kune. Festlibro por Humphrey Tonkin, Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, p. 233-240
__________, 2015: «Le Centre de documentation et d’étude sur la langue internationale: lieu de collaboration interlinguistique et de culture de l’espéranto / La Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia: loko de kunlaboro interlingvistika kaj de kulturo esperantlingva», en Svisa Espero, Somero 2015, p. 13-29
GACOND Claude, SCHNELLER Richard (red.), 2020: Homo – Hector Hodler. Articles dans La voix de l’humanité / Artikel in Die Menschheit, La Chaux-de-Fonds: CDELi – Bibliothèque de la Ville
KELLER Stefano, 2011: « “Servoprete via” », en I. & R. Haupenthal (ed.), Instrui – Dokumenti – Organizi. Fest-libro por la 80a naskiĝ-tago de Claude Gacond, Bad Bellingen: Iltis, p. 17-26
KÜNZLI Andreas, 2006: Universalaj lingvoj en Svislando. Svisa enciklopedio planlingva, La Chaux-de-Fonds: Svisa Esperanto-Societo – Centre de Documentation et d’Étude sur la Langue Internationale (CDELI)
MÜNGER Marie Louise, 2011: « La radio-prelegoj de Claude Gacond », en I. & R. Haupenthal (ed.), Instrui – Dokumenti – Organizi. Fest-libro por la 80a naskiĝ-tago de Claude Gacond, Bad Bellingen: Iltis, p. 257-276
WALTER François, 2016: Une histoire de la Suisse, Neuchâtel: Alphil-Presses universitaires suisses
[1] La radio-prelegoj de Claude kaj Andrée Gacond estas legeblaj aŭ aŭskulteblaj: http://www.esperanto-gacond.ch/radioprelegoj.html.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Militrakonto (4 septembre 2021). La malmilito de svisa esperantisto. Militrakonto. Consulté le 16 septembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmco