Ĉu estas tro multe peti, ke oni forprenu min el forgeso?

Álvaro de Orriols[1]

Antaŭ Fernando de Diego, Konstantin Gusev kaj Miguel Fernández, alia esperantisto tradukis Federico García Lorca en la internacian lingvon. Temas pri Álvaro de Orriols [katalune Àlvar d’Orriols] (Barcelono, 1894 – Bajono, 1976).

Álvaro de Orriols (1894-1976) naskiĝas en Barcelono, ene de burĝa familio el pluraj generacioj de advokatoj. Lia patro, markizo de Fedriani, estas notario kaj ano de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona [Reĝa Akademio pri Belartoj]; lia patra avo, deputito de la Konservativa Partio kaj bonega oratoro;[2] lia patrina avo estas kuracisto de la reĝo Alfonso XII.

En la lernejo De Orriols bone lernas la francan kaj komencas verki poezion. Tiam li ankaŭ lernas ludi violonon kaj pianon. Kaj Esperanton, enamiĝante al ĝia interna ideo.[3] Studante Belartojn en Madrido forpasas lia patrino (jam forpasis lia patro) kaj li eniras la labormerkaton. Fine li iĝas ĉefviolonisto en simfonia orkestro, kaj frekventas la madridajn kafejojn, kie la intelektuloj kutimas voĉlegi unu al la alia siajn poemojn.

Reveninte Barcelonon, li denove rilatas kun la burĝa familia etoso. Baldaŭ li ekkonscias pri socia maljusteco kaj fariĝas socialisto. Sekvante artan alvokiĝon, li aktoras en tri filmoj produktitaj de la franca societo Gaumont. Denove en Madrido, li publikigas poemojn en beletraj revuoj kaj iĝas literatura kritikisto. Li konatiĝas kun García Lorca kaj Borges, kaj amikiĝas kun la fratoj Manuel kaj Antonio Machado, kaj Rafael Alberti.

En 1919 premieras lia unua teatraĵo, La daga, traduko de fama kataluna verko en la hispanan. Tiun jaron li aliĝas al Partido Socialista Obrero Español [Hispana Socialista Laborista Partio]. Iom poste li eldonas sian unuan poemaron, Nervio. Kaj li instruas Esperanton en la kulturcentro Casa del Pueblo [Domo de la Popolo]. Dume, lia fratino María geedziĝas kun lia amiko Luis Hermida, ankaŭ esperantisto. Poste Hermida iĝos membro de la hispana parlamento kaj ĝenerala direktoro de grava asekura kompanio.

La dudekaj jaroj estas periodo profesie sukcesa, kun multaj reprezentaĵoj de zarzueloj kaj historiaj dramoj en la ĉefaj teatroj de Madrido kaj Barcelono. Ankaŭ familie temas pri periodo feliĉa. En 1922 li edziĝas kun Manola, en 1931 naskiĝas Álvaro kaj en 1934 Mercedes. Ekde 1931 la valoroj de la nova hispana demokratio inspiras lian verkadon kaj Orriols estas konata kiel “La poeto de la Respubliko”. Post la premiero de Rosas de sangre [Sangaj rozoj], li estas kondukita surŝultre ĝis la centra Puerta del Sol [Pordo de la Suno], en spontanea manifestacio. En Bonaero tiu teatraĵo prezentiĝas tri fojojn tage. Similajn sukcesojn atingas liaj sekvaj verkoj, krom dum la tielnomata Nigra Jar-Duo (1934-35), kiam la reakciaj partioj eniras la hispanan registaron. Tiam neniu teatro malfermas al li siajn pordojn.

Post la militista puĉo en 1936 De Orriols proviantas la Kolumnon Mangada, nomatan laŭ la konata militisto Julio Mangada, kiun li ekkonis kiel esperantiston. Poste en Barcelono li estas literatura kunlaboranto de la Subsekretariejo de Propagando de la Ŝtata Ministerio. Kaj li daŭrigas sian verkadon; interalie sukcesas España en pie [Hispanio stare], plurcentfoje prezentata en Barcelono, Madrido, eĉ en Francio.

La 23-an de januaro 1939 De Orriols prenas kun sia familio la vojon de ekzilo. Tiun eksodon li rakontas en La Fajroj de Pertús, taglibro kortuŝe verkita en 1939 kaj eldonita multfoje poste.[4] Ĝi inkludas 69 belegajn dezajnojn. Krom ĝia literatura valoro, bongustaj dialogoj kaj humura tuŝo, temas pri detala atesto pri la tragedio de duonmiliono da venkitoj, kiuj forlasas sian landon en cirkonstancoj ne tro malsamaj al tiuj de la nunaj sirianoj kaj rohinĝoj: pluvo, malvarmo, malsato, mallumo, ĉiea morto, manko de tegmento, manko de dormo, angoro kaj malespero, kiuj devigas ilin konstante reinventi danĝeran ĉiutagan vivon per neebla ekvilibro inter solidareco kaj transvivado. Finfine saviĝas tiuj havantaj pli da rimedoj, sprit-kapablon kaj bonŝancon. La “kamarada aŭtoro” rakontas kiel la faŝismaj aviadiloj bombadas la senfinajn karavanojn de ekzilitoj survoje al Francio, same kiel la proksimajn urbojn kaj ties pulvejojn, rifuĝejojn, fervojojn kaj stacidomojn. Dum pluraj tagoj la landlimo tamen estas fermita, vera kaptilo por la rifuĝintoj. Kaj liaj aventuroj multobliĝas. Kiam De Orriols perdas siajn ne publikigitajn verkojn, li preskaŭ memmortigas sin. Danke al sia antaŭa kunlaborado kun la Subsekretariejo de Propagando li sukcesas akiri diplomatan pasporton, kiu evitas lian mobilizadon por defendi la Retiriĝon. Malgraŭ tio ke li ofte mencias la socialistan sindikaton Unión General de Trabajadores (Ĝenerala Unio de Laboristoj), nedogmeme li agnoskas la kuraĝon de la batalintoj el pluraj respublikaj tendencoj, eĉ la anarkiisto Buenaventura Durruti. Kiel aliaj katalunaj ekzilitoj, li lamentas forlasi “sian Patrujon” Hispanio, sento foje ne facile komprenebla el la nuna perspektivo.

En Francio tamen la suferoj daŭras. Iam oni devas decidi ĉu iri al Perpignano aŭ al iu Argelers. Ne havante monon, ili elektas Argelers, kie ŝajne estas manĝaĵoj kaj loĝado. Baldaŭ ili malkovras, ke tie estas nur strando kaj drat-bariloj. La franca registaro ne antaŭvidis la skalon de la homa dramo. Nekredeble la verkisto kaj Manola profitas la noktan ĥaoson por fuĝi aŭtomobile kaj fine ili retrovas siajn familianojn. Tamen, lia bopatrino mortas pro elĉerpiĝo kaj lia bofrato perdas la piedojn pro frostiĝo. La familio De Orriols ekkonas la popularajn kaj gastemajn francojn, kiuj riskas  siajn vivojn por helpi ilin, malgraŭ la malpermeso de la aŭtoritatoj helpi rifuĝintojn. De Orriols laboras interalie kiel instruisto en anglaj kolonioj por perditaj infanoj de la hispana milito. Post la envado de la lando, la familio transvivas la nazian okupadon kaj iom post iom akiras decajn vivkondiĉojn.

En 1948 oni reprezentas ekzile lian teatraĵon Romance de Madrid, kiu kantas la heroan rezistadon de la hispana ĉefurbo. Tiam li fariĝas sekretario de la loka grupo de la hispana Socialista Partio. En tiu posteno li bonvenigas enmigrintojn kaj helpas ilin legalizi sian situacion. Plej ofte ili estis gerilanoj. El tiuj spertoj li verkas la romanon Campanarios. Estampas de la lucha guerrillera.[5] Per tiaj poeziecaj verkoj li celas konservi en ekzilo la teatran tradicion de la Respubliko, kiu en Hispanio estis interrompita, por povi redoni ĝin al la lando, kiam falos la frankisma reĝimo. Tial De Orriols daŭre verkas katalune kaj hispane originalajn poemojn kaj teatraĵojn, kaj tradukas hispanajn poetojn en la katalunan. Li revas optimisme pri reveno en Hispanion. Krome, li kunlaboras kun la ĵurnaloj El Socialista Español (Parizo) kaj L’Espagne Republicaine (Tuluzo), kaj korespondas kun intelektuloj kaj politikistoj, inkluzive de esperantistoj.

Kvankam la doktoriĝa tezo de Antonio Espejo ne aparte pritraktas la esperantistecon de Álvaro de Orriols, ĝi inkludas plurajn interesajn leterojn. En ili De Orriols klarigas interalie, ke li skribas en Esperanto same bone kiel en la kataluna kaj en la hispana. La 9-an decembro 1961 la socialista ekzilito Francisco Azorín rakontas el la meksika ĉefurbo, ke li kaj liaj klubanoj faris multe da demarŝoj por ke UEA gajnu la Nobel-premion pri paco. La 10-an majo de 1962, De Orriols dankas al Azorín pro la sendo de du numeroj de Nuntempa Bulgario. La 10-an aŭgusto 1961 De Orriols petas al Pablo Picasso (sensukcese) ilustri siajn tradukojn de la Cigana Romancero de Federico García Lorca en la katalunan kaj en Esperanton.[6] Li imagas, ke la teksto en la internacia lingvo estos ponto-versio, kiu faciligos ĝian eldonon en “ekzotaj landoj”. De la sama aŭtoro, De Orriols aperigas en 1962 la poemon Romanco pri la luno, luno;[7] kaj en la Universala Kongreso de Esperanto en 1964 en Hago oni recitas la monologon La Amo de Don Perlimplin. Multjara UEA-delegito en Bajono, De Orriols ankaŭ klopodas, ke Esperanto estu studata en la francaj lernejoj kiel nedeviga lingvo. Kaj li daŭre rilatas kun siaj samideanoj, interalie René Llech-Walter (1906-2007)  – estrarano de UEA kaj prezidanto de Unuiĝo Franca por Esperanto – kaj Ángel Figuerola (1913-2003) kaj Julio Herroro  (m. 1977), ambaŭ prezidantoj de Hispana Esperanto-Federacio.[8] En la Belartaj Konkursoj de UEA Álvaro de Orriols premiiĝas trifoje (1961, 1962 kaj 1964), ĉiam per originalaj poemoj.

Javier Alcalde

Bibliografio

Juan Azcánaga Vierna (1981), “García Lorca en Esperanto”, Boletín, organo de Hispana Esperanto-Federacio 243-244, p. 4-5.

Manuel Aznar Soler kaj José-Ramón López García (red.) (2017), Diccionario biobibliográfico de los escritores, editoriales y revistas del exilio republicano de 1939, Sevilla, eld. Renacimiento, vol. 3, p. 468-470.

Cazarabet. Intervjuo al Diego Santos Sánchez, redaktoro de la libro “Romance de Madrid. Campanarios ” (Renacimiento) de Álvaro de Orriols. http://www.cazarabet.com/conversacon/fichas/fichas1/romancemadrid.htm

Cirano (1977), “Álvaro de Orriols mortis”, Boletín, organo de Hispana Esperanto-Federacio 220, p. 21.

Antonio Espejo (2015), La trayectoria dramática de Álvaro de Orriols: del género chico al teatro de masas (1919-1938). Doktoriĝa tezo, Universitato de Valencio.

Mercedes de Orriols Colorado (2015), “Biografía de mi padre Álvaro de Orriols”, Episkenion 3/4, p. 187-198.

Bildo

Ilustraĵo de de Orriols por sia  La Fajroj de Pertús (familia arkivo). La tuta bildserio estas spektebla ĉe youtube.

[1] Espejo (2015, p. 3).

[2] Li kunigis siajn diskursojn en la verko Miscelánea oratoria (1894).

[3] Letero de Álvaro de Orriols al Salvador Sierra, 7-an Aprilo 1961. Vidu Espejo 2015, p. 823. Ankaŭ la filino Mercedes de Orriols konfirmis en persona komuniko (29-a julio 2021), ke Álvaro de Orriols estis fervora esperantisto, konvinkita de ĝia potencialo por interkompreniĝo kaj paco. Mercedes klarigas, ke li ĉiam parolis entuziasme pri siaj samideanoj.

[4] Unue publikigita hispane en 1995 (Las hogueras del Pertús. Diario de la evacuación de Cataluña; 2-a eld. 2008), ĝi eldoniĝis ankaŭ en la franca (2011, Les feux du Perthus: Journal de l’exode espagnol, tradukita de lia nepo, la skriptisto Didier Damestoy de Orriols) kaj en la kataluna (2014, Les fogueres del Pertús. Diari de l’evacuació de Catalunya, tradukita de Violeta Roca Font), sed (ankoraŭ) ne en Esperanto.

[5] Romance de Madrid kaj Campanarios publikiĝis unuafoje en 2015, en eldono redaktita de Diego Santos Sánchez, eld. Renacimiento.

[6] De Orriols ne trovis eldonejon por tiuj tradukoj, malgraŭ tio ke li sukcesis akiri la eldonajn rajtojn, interkonsente kun la fratinoj de García Lorca. En 1971 Stafeto publikigis la esperantan tradukon de Fernando de Diego de tiu verko.

[7] Fernando García Lorca (1962), “Romanco pri la luno, luno”. Tradukita de Álvaro de Orriols. Boletín, organo de Hispana Esperanto – Federacio 135, p. 475.

[8] Tiujn detalojn klarigis Mercedes de Orriols en persona komuniko (29-a julio 2021),

---

---