Julián Loyola (Lardero, 1881 – Logroño, 1957) estis hispana ginekologiisto en Logroño (ĉefurbo de la regiono La Rioja) kaj medicina direktoro de la samurba toreejo. Entuziasmulo pri la internacia lingvo, li partoprenis kun amikoj kaj sia edzino Cándida Perea la Universalajn Kongresojn de 1932 en Parizo, 1933 en Kolonjo, 1934 en Stokholmo kaj 1935 en Florenco, Romo kaj Napolo. Ĉar la intermilita periodo proksimiĝis al la dua mondmilito, evidentiĝis en la vizititaj landoj kelkaj politikaj kaj sociaj ŝanĝoj. Fakte, tiam en Germanio la nova kolonja urbestro apartenis al la nazia partio, kaj en Italio delonge ekregis la faŝismo.

Vizitkarto de Loyola (Archivo Histórico Provincial de La Rioja. Fondo fotográfico Julián Loyola, L2200)

Krom tiuj eŭropaj vojaĝoj pere de Esperanto, Loyola havis duan grandan pasion: fotografion. Danke al la kombino de ambaŭ interesoj, pli ol 1.000 bildoj rilate al la vojaĝoj pri tiuj UK konsulteblas rete en paĝaro de la historia regiona arkivo de La Rioja, kiu ĉi-jare ciferigis la eksterordinaran kolekton donacitan en 2015 de liaj familianoj, kun la celo igi ilin alireblaj al ĉiuj.[1] Tiu kolekto ankaŭ montras la vivon en Logroño en la tridekaj jaroj de la pasinta jarcento, kiu inkluzivas la jarojn de la hispana milito (1936-39).

Dum siaj eŭropaj vojaĝoj, Loyola vizitis plurajn urbojn de Germanio, Francio, Svedio, Italio, Libio, Malto, Nederlando, Bulgario, Ĉeĥoslovakio, Estonio, Jugoslavio, Turkio, Aŭstrio, Rumanio, Portugalio… La fotisto kaptis la ĉefajn vidindaĵojn, sed ankaŭ la neformalan etoson de la kongresanoj dum ilia turismumado. Kredeble tiuj, kiuj plej ofte aperas en la bildoj estas la amikoj de Loyola, pluraj hispanoj, sed ankaŭ alilandanoj. Tiurilate abundas tiuj pri/de la ĉeĥa esperantisto Robert Bloch, kiu mortis dum la dua mondmilito en la ekstermejo Auschwitz.[2]

Ne ĉiujn fotografaĵojn faris Loyola mem, aliajn sendis/interŝanĝis aliaj kongresanoj por memorigi belajn tagojn kune pasigitajn. Multaj estas altkvalitaj, tiel ke eblus (se oni konas ilin) identigi la aperintajn homojn. Kvankam la laboristoj de la hispana arkivo videble ne scipovas Esperanton kaj ne ĉiam transkribis perfekte la tekstetojn manskribitajn, plejparte la vortoj kompreneblas. Tio utilas por plej multe profiti de la serĉilo. Ekzemple, pri la UK en Italio, se oni serĉas la vorton Zamenhof, pluraj bildoj montras la familianojn partoprenintajn la UK-on: Lidja, Adamo, Wanda kaj la infanon Ludoviko. Aliaj gravuloj, kiujn simile senmortigis la fotisto, estas Robert Kreuz, direktoro de UEA kaj ĉeforganizanto de tiu itala UK, kaj Louis Bastien, tiama prezidanto de UEA.

Adam kaj Louis-Christophe Zamenhof en Florenco (1935), maldekstre Robert Bloch (fotis Loyola, Archivo Histórico Provincial de La Rioja. Fondo fotográfico Julián Loyola, L1677)

El la nuna perspektivo kaj sciante tion, kio okazos malmultajn jarojn poste, frapas la trankvila etoso kiun ŝajne oni ĝuis tiutempe, eĉ en Germanio. Bildo verŝajne oficiala (farita de Welt-Photo-Bericht) montras momenton de la malferma ceremonio de la kongreso en Gürzenich, festohalo en la centro de Kolonjo, kie ankaŭ okazis la vesperaj programeroj. Sur la podio videblas interalie Georges Warnier (prezidanto de la kongreso), Arnold Behrendt, d-ro Anton Vogt, d-ro Günter Riesen (urbestro de Kolonjo), la hungara poeto Julio Baghy, Eduard Stettler (prezidanto de UEA) kaj Robert Kreuz. Kune kun Esperanta kaj naciaj flagoj, el la tegmento pendas flago kun svastiko (L-4/028).

Ankaŭ elstaras la Esperanta flago kun nazia standardo en diversaj grupportretoj ekster Gürzenich (L-3/644). En ili rekoneblas Julián Loyola (dua de maldekstre) kaj Cándida Perea (centre, apud la ĉina monaĥo Johano Baptisto Kao). Estas krome fotografaĵoj pri milita parado kun svastikoj en kolonja strato, en kiu Loyola notis: pasado de hitleranoj (L-3/477). En alia bildo aperas Cándida Perea kaj ŝia hispana amikino Paquita Morentín promenantaj surstrate en la urbocentro, flagoj kun svastikoj pendantaj de la fasadoj (L-3/590). Kaj aliaj fotoj montras grupojn de kongresanoj admirantaj la modernajn germanajn aviadilojn en la flughaveno, inkluzive de tiuj militaj. En unu el ili (L-2/378) videblas svastiko sur la vosto de du aviadiloj.

Kiam la kongresanoj vizitis Frankfurton, ili konatiĝis kun ĝia urbestro Friedrich Krebs, jam konata kiel fervora antisemito kaj nazio. Li aperas en uniformo, alvenante en la enŝipejon ĉe la rivero Rejno (L-2/409). Loyola manskribis per lignokarbo: “Rejno nacionalsocialista urbestro salutante”. Krebs estis la urbestro de Frankfurto de marto 1933 ĝis 1945. Du semajnojn post lia enpostenigo li maldungis ĉiujn judajn urbajn laboristojn, antaŭ ol la germana “Leĝo pri Restarigo de la Profesia Civila Servo” forigis judojn el la registara servo. Fine, flago kun svastiko troveblas en alia fotografaĵo farita de Margarete Tröger en Falkenstein, vilaĝo inter Nurenbergo kaj Munkeno. En ĝi videblas grupo de sep kostumitaj esperantistoj kaj la afiŝo OLIMPIA 1936 (L-3/476).

Vizito de esperantistoj en Tripolo okaze de la roma kongreso en 1935 (fotis Loyola, Archivo Histórico Provincial de La Rioja. Fondo fotográfico Julián Loyola,  L1883)

Ankaŭ multas la bildoj pri la itala UK en 1935. Pli ol tridek fotoj rilatas al la ŝipo Sinaia, per kiu la esperantistoj postkongresis en Libio. La kongresanoj aspektas kontentaj, kio defias la konkludon de Ziko van Dijk pri malagrabla etoso dum la krozado.[3] Temis pri franca vaporŝipo konstruita en Skotlando, 112 metrojn longa kaj 12 000 tunoj peza, ofte luata de la esperantistoj dumsomere. Ŝajne oni nomis ĝin Sinaia memore al la somera loĝejo de la rumana reĝino Maria, kiu sponsoris ĝian lanĉon en 1924. En la printempo de 1939, tiu sama ŝipo ebligis al 1.599 venkitaj respublikanoj fuĝi el Hispanio kaj ekziliĝi en Meksiko. Anekdote, laŭ la deklaritaj lingvo-konoj de la veturantoj, almenaŭ du esperantistoj estis inter ili.[4]

Javier Alcalde

La kolekto Loyola konsulteblas rete: https://www.larioja.org/archivo-historico/es/fondos-digitalizados.

Bildo

Malfermo de la kongreso en salono Gürzenich de Kolonjo (08/1933). Oficiala bildkarto de Welt-Photo- Bericht, Berlin (Archivo Histórico Provincial de La Rioja. Fondo fotográfico Julián Loyola, L2155).

Bibliografio

Bernardo Sánchez Salas, Jesús Rocandio, Archivo fotográfico Doctor Loyola Logroño, 1930-1939, Ayuntamiento de Logroño, 1986.

[1] Entute, 1.036 el la 2.200 ciferigitaj bildoj kaj poŝtkartoj rilatas al Esperanto.

[2] Revuo Esperanto, n-ro 497, 1946, artikolo Niaj mortintoj 1939-1945.

[3] Van Dijk mencias Teo Jung, laŭ kiu la alveno en Ĝenevo la 17-an aŭgusto 1935 estis sentata kiel liberiĝo. Vidu Ziko van Dijk, La Asocio: skizoj kaj studoj pri la historio de UEA, Antverpeno: FEL, 2008, p. 190.

[4] Concepción Ruiz-Funes Montesinos kaj Enriqueta Tuñón, Palabras del exilio 2. Final y comienzo: el Sinaia, Alicante : Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes, 2003, p. 192.

---

---