Konata laŭ la pseŭdonimo Diego Abad de Santillán, Sinesio Baudilio García (1897-1983) estis elstara hispanlingva anarkiisto. Naskiĝinte en Hispanio, li multe aktivis en Argentino, en la kadro de Federación Obrera Regional Argentina (FORA) [Argentina Regiona Laborista Federacio], kaj kiel eldonisto de influa liberecana gazeto La Protesta.[1] Fakte, multaj hispanoj ĉefrolis en la anarkiisma movado en Argentino dum la unua triono de la pasinta jarcento. Unu el ili, pri kiu parolas Abad de Santillán en sia membiografio, estas la galego José (Pepe) López Luís (1894/5-1936). Temas pri esperantisto, kiu uzis la pseŭdonimon Saluto por subskribi siajn kontribuaĵojn en la anarkiisma gazetaro. Abad de Santillán substrekas, ke kiam La Protesta raportis pri eventoj okazintaj en aziaj landoj, estis Saluto, kiu unue elĉerpis ilin el esperantaj publikaĵoj de tiuj landoj (1974, p. 125-126).
Pepe López ne estis la sola tiea esperantisto alveninta el Iberio. Alia konata ekzemplo estas la kataluna pedagogo Delfí Dalmau (1891-1965), kiu inter 1914-1917 loĝis kaj por Esperanto agadis en Bahía Blanca. Krome, pluraj katalunoj partoprenis en 1916 la fondon de Argentina Esperanto-Asocio, inter ili la sindikatisto Josep Prat (1894-1936), antaŭ la unua mondmilito kunfondinto de aktiva Esperanto-fako ĉe la kataluna centro de la argentina ĉefurbo.
Stirante la radon de sia malnova fendiĝinta veturilo, la alta kaj maldika Pepe aspektis laŭ Abad de Santillán moderna Don Quijote. En 1924 Pepe kunfondis la sindikaton de taksiistoj “Unión de Chauffeurs” ene de FORA, kaj enposteniĝis en ĝia unua mastrumkomisiono. Tamen, la sektoro multon suferis pro la konkurenco de la tramo, kiu reduktis prezojn kaj superfluis kun pasaĝeroj, dum la taksioj veturis ofte malplenaj, serĉantaj klientojn. Multaj taksiistoj, interalie Pepe, plendis pri tio en La Protesta. Inspirita de la tramsistemo, en 1928 Abad de Santillán havis la ideon fari la taksiojn esti kolektivaj. La celo estis ebligi la kunveturadon de pluraj klientoj per fiksitaj itineroj je malaltaj prezoj. Pepe entuziasmiĝis pri tiu ideo kaj efike defendis ĝin en la sindikato. Tie naskiĝis la colectivos [kolektivoj], unue kiel ampleksaj aŭtomobiloj ĝis ses homoj, kiuj iompostiome pligrandiĝis kaj fariĝis etaj busoj ĝis dek homoj – hodiaŭ en Argentino ili daŭre nomiĝas colectivos. Laŭ sia membiografio, Abad de Santillán imagis ununuran kolektivigitan entreprenon memmastrumatan de la taksiistoj, sed tiu laborista movado ne estis sufiĉe matura por tion akcepti; kontraŭe aperis dekoj da privataj etaj entreprenoj, kiuj okupiĝis pri ĉiu linio. Konkludas tiel Abad de Santillán: “mankis al mi Saluto por interpreti (t.e. efektivigi) tiun konstruivan paŝon de nekalkuleblaj konsekvencoj”.
Post la milita puĉo de 1930, la nova reĝimo en Argentino persekutis kaj deportis la maldekstrulojn kaj revoluciulojn. Kiel multaj aliaj, Pepe kaj lia ses-jarojn-pli-aĝa frato Luís revenis tiam en Hispanion. En la galega vilaĝo Sabaris (provinco Pontevedra) la du fratoj, konataj kiel “Os Ineses” (i.e. la filoj de la Inés), havis etan ekologian bienon “La Esperanto”. Humanecaj bonkoruloj (laŭ la atestoj kolektitaj en Caeiro, 2014), ili estis ŝatataj de siaj kunvilaĝanoj, kun kiuj ili kundividis agraran komunumon. Tie ili realigis progresemajn kaj novigajn ideojn, koherajn kun la liberala etoso reganta en la juna hispana demokratio, tielnomata Dua Respubliko (1931-1939). Ili estis ateistoj sed respektis la homojn kun religiaj sentoj. Ambaŭ estis vegetaranoj (Pepe ricevadis la esperantan gazeton Vegetarano), kaj ili enkondukis modernan kaj produkteman sistemon de akvumado. Ili ankaŭ celis altigi la nivelon de edukado de la vilaĝanoj, kaj en tiu kadro ĉiuvespere José instruis al la kamparanoj Esperanton – lingvo kiun la anarkiistoj volis fari universala – por ebligi al ili komunikadon kun homoj el aliaj landoj. Ĉar la du fratoj havis malsimilajn politikajn ideojn, la familia hejmo estis samtempe sidejo, kaj de la anarkieca kultura asocio Francisco Ferrer, kaj de la socialisma sindikato UGT. Luís estis loka estro de UGT kaj vicmagistratestro de la socialista partio en la apuda Baiona. Pepe-Saluto estis ano de la anarkiisma sindikato CNT kaj kunlaboradis en la liberecana gazetaro, ĉefe en la loka eldono de Solidaridad Obrera (Laborista Solidareco). Eble inspirita de la kolektiva agado de la taksiistoj en Argentino, Pepe proponis en unu el siaj kontribuaĵoj, ke la laktistinoj organizu sin kaj kreu kooperativon, tiel ke ili faru “la unuan paŝon al la libera komunismo”. Laŭ Méixome (2020), “li havis reputacion kiel bonega oratoro kaj aŭreolon de afabla sankteco”. Naturisto, Pepe uzis malmultajn vestojn eĉ en vintro. Kredeble, en la rura kaj tradicia Galegio, tiaj sinteno kaj agado ne povis ne esti rimarkataj.
Post la militista puĉo de 1936 en Hispanio, Abad de Santillán (kiu loĝis en Barcelono ekde 1933) fariĝis ĉefrespondeculo pri ekonomio de la kataluna registaro. Siaflanke, Pepe gvidis en sia regiono tiujn, kiuj decidis alfronti la puĉistojn. “Oni trovis lin ĉie, ĉiuj akuzitoj konis lin kaj kapablis priskribi lin” (Méixome 2020). Dume, Luís daŭre estis socialista magistratano en Baiona. Malsame al tio, kio okazis en Katalunio, en Galegio la puĉistoj baldaŭ kontrolis la tutan teritorion, kaj komenciĝis sistema subpremado de la konataj maldekstruloj kaj progresemuloj. Sekve, la lokaj falangistoj tuj serĉis la du fratojn. Pepe kaj Luís kaŝis sin plurloke, inkluzive de la hejmo de blinda amiko, Ventura Pérez, kiu loĝis kun 71-jara servistino, Dolores Samuelle Álvarez, “Perfecta”. Dum pluraj semajnoj ŝi kunportis al la hejmo nekutiman kvanton da manĝaĵoj kaj ankaŭ la tagĵurnalon El Faro de Vigo. Oni eksuspektis. Ŝi ne kapablis legi kaj ankaŭ la blindulo tion ne povis fari. La 13-an oktobro aro da falangistoj kaj civilgvardianoj (t.e. anoj de la militista polico Guardia Civil) iris tien por esplori la aferon. Antaŭsciante kio okazos se ili estos arestitaj, la fratoj ekpafis ilin, kaj unu el ili, Luis Refojo, estis grave vundita. Pepe kaj Luís elĵetis sin el la fenestro por eskapi, sed tiu malegala lukto estis destinita al malvenko. Baldaŭ la falangistoj murdis ambaŭ fratojn – post lia morto, la korpo de Pepe estis krome piedbatita kaj trenita – kaj ankaŭ la helpeman maljunulinon. Por humiligi ŝin, ili enterigis la tri homojn kune, la virinon inter la du viroj. En la kadro de tia subpremado ne sufiĉis detrui fizike la malamikojn, necesis ankaŭ psikologie neniigi ilin.
Post du tagoj Refojo mortis, kaj oni decidis venĝi lin. “La morto de Refojo elĉenigas brutalecon, venĝan deziron, ideon de puno kaj teruro” (Vilar kaj Méixome, 2005, p. 165). Tiel la fifama kaj timiga loka estro de la Guardia Civil, kune kun grupo de falangistoj, iris nokte al prizono en Lugo kaj prenis naŭ lokanojn. Temis pri maristoj, terlaboristoj, forĝistoj… ĉiuj membroj de CNT. Oni enkamionigis ilin kaj, post torturado, mortpafis ilin en kurba punkto dum la vojo. Oficiale, la kaŭzo de la naŭ mortoj estis “pro cerba aŭ toraka hemoragio”.
Dum jardekoj ĉiun dekkvinan de oktobro aperis mistere naŭ krucoj gravuritaj en la teron. Sekve la falangistoj kaj la aŭtoritatuloj malaperigis ilin. Tamen la krucoj reaperadis kuraĝe, nokton post nokto, poste pentritaj ruĝkolore en roko. Simbola rezistado.[2] Eĉ se tiuj mortintoj ne ekzistis por la Historio, la silenta kaj kortuŝa memoro daŭre rakontis pri ili. Malsame al aliaj eventoj okazintaj dum la hispana milito, en tiu ĉi okazo la subpremado estis farita de lokanoj, kiuj poste vivadis apud la familianoj de la mortintoj. Eble pro tio la aŭtoro(j) de la krucoj neniam estis konata(j). Ekde 2005, la genepoj de la mortpafitoj kaj aliaj interesitoj pri historia memoro okazigas ĉiujare memoran eventon. Kaj en 2014 eldoniĝis dokumenta filmo en la galega lingvo, tre dokumentita, kie deko da maljunaj lokanoj rakontas tiun historion, inkluzive de la lecionoj pri Esperanto de Pepe López Luís, Saluto.
Javier Alcalde
Bibliografio
Diego Abad de Santillán, La FORA: ideología y trayectoria del movimiento obrero revolucionario en la Argentina. Buenos Aires: Nervio, 1933.
Diego Abad de Santillán, Memorias 1897-1936. Barcelona: Planeta, 1977.
Javier Alcalde, “James Scott en Bram y Mauthausen”, Humanitat Nova 5, 2019, pp. 63-71.
Juan A. González, Nigrán. Memoria dunha Guerra 1936-1939. Ponte Caldelas: Edicións do Cumio, 2014
Xosé Lois Vilar kaj Carlos Méixome, “A Volta dos Nove: notas para unha historia da represión franquista no Val Miñor”, Murguía, Revista Galega de Historia 7-8, maio-decembro 2005, pp. 155-168.
Carlos Méixome, “Pepe ‘Saluto’, o anarquista miñorá que inventou os ‘colectivos’ de Buenos Aires”. Nós 12/8/2020.
Fernando Quesada, “la Protesta. Una longeva voz libertaria”, Todo es historia n. 82 (marzo 1974), pp. 74-96; y n. 83 (abril 1974), pp. 68-93.
Dokumenta filmo
Antonio Caeiro. A volta dos nove, 2014.
[1] Anekdote, en 1907 FORA ĉe sia 6a Kongreso aprobis, ke “la sindikatoj kaj lokaj federacioj havu edukan kaj instruan konsilantaron por organizi dumtagajn kaj dumnoktajn lernejojn, kaj ankaŭ starigi bibliotekojn por intelekte altigi la proletan klason, kie oni povu akiri ampleksan edukadon kaj lerni la internacian lingvon Esperanton”. Vidu Abad de Santillán (1933).
[2] Tiajn rezistadojn esploris la antropologo kaj politologo James Scott. Vidu Alcalde (2019).
Bildo : el la dokumenta filmo de Antonio Caeiro.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Javier Alcalde (2 août 2021). La taksiisto kaj la naŭ krucoj. Militrakonto. Consulté le 16 septembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmcm