Ĉu iu specifa mondvido disponigas homojn al esperantistiĝo? La bretona instruistino Gaby Tréanton (1920-2019) lernis esperanton tuj post la dua mondmilito en 1946-1947, leginte anoncon en la sindikata revuo L’école libératrice (Liberiga lernejo). Sed jam en junaĝo, kiam en 1936 iuj hispanoj envenis Francion post la bombardo de Irun, demandante la patron kiel homoj interkompreniĝos kun la rifuĝantoj tiu respondis: “Ekzistas Esperanto” (p. 37 kaj en la video-intervjuo). La familio de Gaby simpatiis al socialismaj ideoj. Dum ŝia juneco, ŝia patro estis leganto de L’oeuvre, respublikana, kontraŭeklezia, socialisma ĵurnalo kiu ĉe la fino de la 1930-aj jaroj estis pli kaj pli kaperita de naciismo kaj kontraŭjudismo. Sed en la tempo de la hispana respubliko, Gaby kaj amikoj vespere aŭskultis la elsendojn de Radio Moskvo. Kiam ŝia profesoro de filozofio en 1937 antaŭanoncis la alvenon de milito, ŝi diris al la patro: “La germanoj estas homoj kiel ni!”, kaj la patro, militinte en la unua mondmilito respondis : “Vi vidos, vi vidos” (p. 39).

La senliluziĝo de Gaby baldaŭ venis. La situacio de Bretonio estis iom specifa en okupaci-tempo. Unuflanke la regiono estis ege kontrolata de la nazioj ĉar la aliancanoj povis alveni iam ajn al la bretona marbordo. Aliflanke la nazioj pensis ke ili povos eluzi la bretonan naciismon por dividi la patriotan rezistemon kiu unuecigis la francajn partizanojn. Okaze de profesia staĝo, grupeto igas Gaby kunkanti ne nur tradiciajn bretonajn kantojn sed ankaŭ, iom kontraŭvole, la naciisman himnon. Tiam evidente Gaby neniam aŭdis pri Roparz Hemon (1900-1978), beletristo kaj lingvisto kiu verkis multe pri kaj en la bretona lingvo. Hemon estis ankaŭ fervora subtenanto de Esperanto kaj redaktis en la jaroj 1928-1930 la bultenon Nord-okcidento, interkelta kaj monda revuo, kiu celis konatigi la historion kaj literaturon de Bretonio inter esperantistoj. Sed se Hemon pensis ke nur Esperanto povas kontraŭstari lingvan imperiismon, li ankaŭ aventuriĝis al kunlaborado kun la nazioj esperante ke ili helpos la bretonojn sendependiĝi de Francio. La vojo de kunlaborado, eĉ restante sur la kultura tereno, estis riska kaj kondukis lin fine al kompleta alpreno de la nazia ideologio inkluzive de kontraŭjudismo. Post la milito li estis kondamnita.

Sed Gaby, for de la bretonaj naciistaj movadoj, ne raportas pri tio. Dum ŝi plenumis siajn unuajn jarojn de elementa instruistino en la plej izolitaj vilaĝoj de Bretonio, ŝi estis enplektita pro amikeco en la proksimecon de partizanoj, inter kiuj Georges Geffroy, mortpafita en 1944 ĉe Mont-Valérien. Iu klandestina grupo elprovis ŝin kiel kontakto-agenton, sed ŝi ne komplete taŭgis por tiu ofico (p. 53-55). Kiam la regiono estis liberigita ŝi denove renkontis unu el la eksamikoj- partizanoj, kiu konfesis la “turmentojn, kiujn ili faris al la loĝantaroj de Germanio”. Ŝi distanciĝis kaj pli bone komprenis sian sintenon kiun ŝi nomas “pacista” (p. 55). Ĝeneraligi laŭ nacioj ne apartenis al ŝia mondvido.

Al ŝia mondvido tamen kontribuis Esperanto dum la tuta vivo. La kialojn de sia esperantistiĝo ŝi ne klare rakontas kvazaŭ estus iu spontana disvolvo de antaŭa sinteno. Ŝi lernis perkoresponde, ne demandante sin kion ŝi faros per la nova scio. Kelkajn monatojn post la komenco de la esperanto-kurso, ŝi partoprenis iun laborkompanion de Service civil international (Internacia civilservado), asocio kreita en la 1920-aj jaroj tiel ke junuloj el diversaj landoj retroviĝu kaj kunlaboru. En la sama kompanio partoprenis tiam juna svedo, kiu krom sian gepatran lingvon, scipovis nur esperanton. Tiel Gaby, ne mem elektinte kial kaj kiam, de esperanto-parolanto fariĝis esperantistino. Ŝi poste havis multajn korespondantojn en la tuta mondo; diversaj korespondaĵoj el Germanio allogis suspektemon en tiu postmilita periodo. Inter ili troviĝis la rezistinto kaj deportito Hermann Theobald (1892-1972) el Hamburgo, kiu aperigis post la milito la esperantlingvan libron Dokumentoj de la rezistado 1933-1945 (Hamburg, 1948). Kun Hermann ŝi dividis veran intelektan proksimecon. Kun aliaj “misteraj” korespondantoj malpli. Ekzemple kun Hans Werner el Jena, orienta Germanio.  Dum multaj jaroj ili fojfoje plu korespondis sed neniam eliris la tedan sferon de ĉiutagaj banalaĵoj. Hans pri si mem kaj sia vivo neniam ion skribis. Longe Gaby ne komprenis kial li ĉiam denove revivigis la fadenon de la korespondado. Iun tagon ŝi sendis bildkarton de urbeto el apuda regiono kaj ne de sia apudmara nordbretona Morlaix, kie ŝi vivis. Li respondis simple “Kial?” kaj sendis du fotojn en kiuj oni vidis germanajn kamionojn en Morlaix dummilite. Pri sia partopreno en la okupaciaj trupoj en Bretonio li neniam konsentis skribi.

Ĝuste ĉar ankaù ŝi mem starigis la demandon “kial?”, Gaby fariĝis esperantistino.

Pascal Dubourg Glatigny

En februaro 2019, Vinko Markovo kaj Claudine Guéguen realigis intervjuon de Gaby Tréanton por Militrakonto kies unua parto spekteblas ĉi-tie.

Gaby Tréanton, Rakontoj pri mia vivo / Histoires de vie, Rennes, Esperanto-Bretagne, 2020.

Bildo

Gil Pivert, Blockhaus ĉe Pointe de la Torche (2019).

---

---