Eugène Adam (Lanti) kaj la disreviĝo de maldekstruloj
La literaturo pri George Orwell (1903-1950), la aŭtoro de la rakonto La besto-farmo kaj de la romano Mil naŭcent okdek kvar, estas abunda. Unue dank’ al la biografio de Bernard Crick (1970) ni scias ankaŭ, ke li rilatis kun maldekstraj esperantistoj. Apartan atenton trovis la ligo de Nellie Limouzin (1870-1950), onklino de Orwell, kun Eugène Adam (1879-1947), kiu sub la nomo Lanti iĝis konata kiel la fondinto de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT). Tamen, nur iom pli ol tridek jarojn post la morto de Orwell estis publikigita eldiro (de tiam ofte citita), kiu supozigas pri frua influo de Lanti al la pensado de Orwell. Laŭ intervjuo farita en 1983 kun Lucien Bannier, kunfondinto de SAT, Lanti kaj Orwell en 1928/29 akre disputis pri kiel juĝi Sovetan Union. Ĉeestis onklino Nellie, vivkunulino (de 1934 edzino) de Lanti, kiu dum deko da jaroj agadis en SAT ankaŭ kiel lia asistanto.
Tiu fonto elvokis interesiĝon ĉe ĉiuj, kiuj esploris la radikojn de la kontraŭtotalismo de Orwell, ĉar oni longe pensis, ke unuavice pro siaj travivaĵoj en la hispana milito li iĝis arda kontraŭulo ne nur de faŝismo, sed ankaŭ de stalinismo. Entute estas malmultaj fontoj pri la pozicio de Orwell fine de la dudekaj kaj komence de la tridekaj jaroj; li verŝajne kiel multaj britoj tiutempe havis iluziojn pri Soveta Unio kaj emis defendi ĝin jam pro la ĝenerale malamika sinteno de la reganta klaso.
Ni scias iom pli pri la evoluo de Lanti. Unue anarkiisto, li estis arda komunisto, kiam en 1921 li fondis SAT, internacian asocion de laboristaj esperantistoj. Li unue klopodis kroĉi SAT al la komunista movado, en kio Nellie subtenis lin. En aŭgusto 1922 li vojaĝis al Petrogrado kaj Moskvo por havigi al SAT la subtenon de Komintern. La trisemajna vojaĝo profunde influis lin, malpli pro la rifuzo de Komintern subteni Esperanton, ol pro la diskutado kun gvidaj sovetiaj esperantistoj (kiuj ne ĉiuj estis komunistoj) kaj, pli multe, pro la ricevitaj impresoj pri la vivo en Soveta Rusio, kiuj kreis en li fortan skeptikon pri la efektivigeblo de komunismo. En Sennacieca Revuo li senkaŝe raportis pri la apudekzisto de korŝira mizero kaj senhonta lukso – sekvoj de la postrevolucia t.n. Nova Ekonomia Politiko. Lanti tamen ne volis endanĝerigi SAT kaj publike silentis pri siaj impresoj kaj la estiĝintaj duboj. Tio helpis al li dum kelkaj jaroj konservi la multtendencan, superpartian karakteron de SAT kiel „kultura kaj interhelpa organizo de prolet-esperantistoj“. Centran rolon ludis la deziro uzi Esperanton por la rekta interrilatigo de laboristoj kaj progresemuloj ĉiulandaj, precipe per korespondado. Serio da artikoloj kun la titolo „Tago el mia vivo“, kiuj aperis en Sennaciulo ekde februaro 1927, respegulis la deziron interŝanĝi raportojn pri la labor- kaj vivkondiĉoj de ordinaraj homoj.
La fortikiĝo de stalinismo ekde 1928 pli kaj pli malfaciligis la mezan vojon de Lanti. Korespondante kun sovetiaj esperantistoj, inter kiuj troviĝis homoj sendepende pensantaj, li estis regule informata pri kontraŭdiroj en Soveta Unio, kiuj konfirmis la dubojn de 1922. Sian longtempan starpunkton, ke por la bono de SAT necesas silenti pri negativaĵoj en la evoluo de la sovetia reĝimo, Lanti nur iom post iom modifis, sub la influo ankaŭ de du francaj komunistoj-esperantistoj, Lucien Laurat kaj Robert Guiheneuf, kiuj longe vivinte en Soveta Unio revenis de tie plene senreviĝinte. Ĉirkau la sama tempo membroj en kaj ekster Sovetio spertis, ke ilia scivolo pri vivkondiĉoj ĝenis la gvidantojn de Sovetrespublikara Esperantista Unio (SEU). Ili en julio 1928 publike alarmis kontraŭ misprezentoj kaj mensogoj pri la sovetia vivo penetrintaj en la vicojn de esperantistoj. Lanti insistis, ke pri malakordo necesas diskuti, kaj en 1928 ankoraŭ atingis, ke la plej multaj SAT-anoj interkonsentis pri deklaro, laŭ kiu ĉia dogmemo estas malaprobinda. Poste, pro la rifuzo de Lanti fermi la revuojn de SAT al kritiko kontraŭ Soveta Unio, la rilatoj kun SEU tiagrade malboniĝis, ke en 1930 kotizoj de sovetianoj destinitaj por SAT estis blokitaj en Moskvo.
Kvankam Lanti komence de 1928 eksiĝis el la Franca Komunista Partio, li ne ĉesis varbi por la subteno de komunistoj al SAT. Sed samtempe li sentigis sian deziron plifortigi la sendependan profilon de SAT, pluevoluigante la fondiĝan sennaciecan idearon al aparta doktrino, kiun li nomis sennaciismo. Estis radikala formo de kontraŭnaciismo. Kvankam ne deviga por la membroj, oni povis kompreni ĝin ankaŭ kiel direktitan kontraŭ la varbado por Sovetio kiel imitinda modelo por la kunvivado de plej diversaj etnoj kadre de unu granda ŝtato.
La sovetiaj esperantistoj nun estis devigitaj batali kontraŭ SAT, insulte nomata socialfaŝisma. La rompo definitiviĝis en aŭgusto 1932 per la fondo de Internacio de Proleta Esperantistaro (IPE). Por Lanti tio estis tre dolora evoluo. En 1933 li retiriĝis el la gvido de SAT. Tiuokaze li konfesis, ke sian iaman admonon al la SAT-kamaradoj esti unue revoluciuloj kaj nur poste esperantistoj li ne plu konservas kaj ke en la ideologia konflikto pli gravas resti fidela al Esperanto. Por la sovetianoj la rompo kun SAT estis simile dolora, ĉar ili perdis sian plej karan manieron praktike uzi Esperanton: la korespondadon.
Dum Orwell ankoraŭ kredis pri la revolucia potencialo de Soveta Unio kaj verŝajne ĝis la komenco de la tridekaj jaroj konsideris sin komunisto, Lanti, ĉefe surbaze de la scio akirita per Esperanto-kontaktoj, pli kaj pli dubis, ke en Soveta Unio socialismo estas konstruata. Li renkontis Orwell, kiam anoncis sin la kunpuŝiĝo de SAT kun la defendantoj de Soveta Unio. Poste la vidpunktoj de la du proksimiĝis. Orwell laŭ propra deklaro estis konvinkita ekde 1937, ke por renovigi socialismon necesas detrui la »sovetian miton«. Lanti faris tute similajn eldirojn, sed fakte tiurilate antaŭis Orwell je kelkaj jaroj. En 1933 Lanti karakterizis la sovetian sistemon kiel ŝtatkapitalismon kun privilegiita burokratio kaj nomis plej urĝa tasko detrui en la menso de sinceraj homoj la “mistikan kredon” pri kontribuo de Moskvo al la emancipo de la proletaro. Komence de 1935 Lanti lanĉis la revueton Herezulo, kaj meze de 1935 aperis broŝuro verkita de li kune kun Guiheneuf, laŭ kies konkluda frazo “en Sovetio regas RUĜA FAŜISMO” – karakterizo ekstreme provoka por tiamaj komunistoj. En 1937 Orwell travivis en Hispanio spertojn, kiuj konvinkis lin, ke la komunistoj estas pli dekstraj ol la konataj kontraŭrevoluciuloj. Estis lernprocezo de Orwell, kiu kondukis lin al la verko La besto-farmo (1945), kies ĉefa temo estas la “perfidita revolucio”.
Lanti en 1936 komencis mondvojaĝon, dum kiu li apenaŭ rimarkis, kio vere okazis en Soveta Unio en 1937/38, nome la pereo de la Esperanto-movado. Orwell ne plu povis lerni de Lanti, sed li havis aliajn fontojn por profundigi sian dubon pri Soveta Unio. Al tiuj apartenis ankaŭ esperantistoj: la geedzoj Westrope en Londono, en kies librovendejo Orwell ekde 1934 laboris kaj portempe loĝis. John Atkins, amiko de Orwell, postmilite jam antaŭ la publikigo de la intervjuo kun Lucien Bannier atestis, ke Orwell dank‘ al „homaj kaj sinceraj personoj“ kiel Lanti kaj Westrope diferencigis inter Soveta Unio kaj socialismo kaj frue avertis kontraŭ la danĝero de totalismo. Alia rimarkinda esperantisto (kiun Orwell ne renkontis) estis la menciita SAT-pioniro Lucien Laurat. Post sia reveno el Moskvo Laurat aliĝis al la rondo ĉirkaŭ Boris Souvarine kaj aliaj gvidaj maldekstraj kontraŭkomunistoj; li per siaj verkoj kontribuis al scio pri la reala situacio de la sovetia ekonomio .
Post la milito, komence de 1947, Lanti suicidis en Meksiko. Tri jarojn poste mortis Orwell, duonan jaron post la apero de lia fama romano. La interesiĝo pri Orwell konstante kreskis tra la jardekoj, kun memoro pri la nazia reĝimo kaj kun aparta rigardo al la evoluo de la sovetia reĝimo. Post ties falo oni donis pli da atento al trajtoj de komunismo longtempe preterviditaj aŭ misjuĝitaj pro ideologiaj motivoj. Ĉi-kunlige atenton trovis la komence menciita intervjuo kun Bannier. Poste ne aperis aliaj fontoj pri la frua penso-evoluo de Orwell, sed ĝenerale oni jam ne plu pridubas la tie prezentitan influon de Lanti. La brita historiisto John Newsinger memkritike konfesas, ke li longe opiniis Orwell dekstrulo, ĝis fine li apartenigis lin al la “antaŭtempaj kontraŭstalinistoj« aŭ, pli precize, ĝis li, Newsinger, komprenis, ke homoj kiel Lanti kaj Orwell pionire eltrovis kaj malkaŝis, ke la sovetia komunismo ne havis ion komunan kun socialismo.
Ulrich Lins
La kompleta artikolo de U. Lins (“Orwells Tutor? Eugène Adam (Lanti) und die Ernüchterung der Linken”, en Cyril Robert Brosch; Sabine Fiedler ed., Jahrbuch der Gesellschaft für Interlinguistik 2020, Leipziger Universitätsverlag, pp.103-124), estas elŝutebla ĉe nia kolekto HAL-Esperanto Historio.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Ulrich Lins (4 février 2021). Ĉu mentoro de Orwell? Militrakonto. Consulté le 16 septembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmc9