Februare de 1937, Berl Kurtz (1907-1942), rumano loĝanta en Parizo, decidis veturi Hispanien por aliĝi al la internaciaj brigadoj, kiuj tie luktis flanke de la hispanaj respublikanoj kontraŭ la internacia faŝismo. Tion li sentis sia devo kiel revoluciulo kaj kiel komunisto, eble eĉ kiel esperantisto. Kvankam etkomercisto, li ne havis tempon likvidi sian varan havaĵon, ĉar Francio anoncis, ke ĝi tuj fermos la landlimon. Verŝajne plej grave, li forlasis la hejmon sen sciigi la kialon al sia edzino, kiu kredeble ne estus aprobinta la decidon de Kurtz.
Li estis unu el la 35.000 idealistoj, kiuj volontulis por partopreni la hispanan militon. Temas pri homoj el 50 malsamaj nacioj, multaj el ili ligataj al komunistaj partioj. Plej multnombre estis francoj, kaj granda parto el ili venis el Parizo. Krom kelkaj veteranoj de la unua mondmilito, ĝenerale ili havis neniun militan sperton. Tial en la batalfronto mortis almenaŭ 15.000 el ili, procentaĵo pli alta ol la averaĝa en la respublikana flanko. El tiu perspektivo, Kurtz estis bonŝanculo ĉar li transvivis la militon.
Post tri monatoj en Hispanio, Kurtz petis dusemajnan permeson por ĉeesti la trian kongreson de Internacio de Proleta Esperantistaro (IPE), okazontan en Parizo de la 7-a ĝis la 12-a de aŭgusto 1937. Li ricevis la permeson kaj fine de julio revenis hejmen. Tie li trovis sian edzinon malsana, ŝi petis lin ne retroveturi Hispanien. Jen granda dilemo por li. Ĉu pli gravas esti bona homo kaj zorgi pri sia bezonanta kunulino aŭ ĉu li devas ligi sin al la revolucio kaj al la komunista partio? Iel ajn, li tuj komunikis la hejman situacion al la burokratoj de la partio.
Kurtz ankaŭ klarigis la aferon en la kongresejo al gekamaradoj Boubou. Marcel Boubou (1892-1942) estis franca instruisto, aktiva unue en SAT (ekde 1921), kie li gvidis la pedagogian sekcion, kaj francskale en Fédération Espérantiste Ouvrière. Li ankaŭ agadis kiel esperantisto kadre de la Freinet-movado. En 1931 Boubou forlasis SAT-on okaze de la komunista skismo por agadi en IPE. Tie li kunlaboris kun Kurtz pri rilatoj kun SAT (Lins 1988, p. 305, n. 3 mencias lin tiurilate same kiel A. Berlo). Pro sia partopreno en la kontraŭnazia rezistado Boubou estis arestota kaj sendota al la koncentrejo de Auschwitz, kie li pereis.
Al Boubou Kurtz informis, ke li ne ĉeestos la tutan kongreson, ĉar li volas pasigi kelkajn tagojn kun sia edzino por ripozi. En la IPE-kongreso li ankaŭ kolektis cigaredojn, sapon kaj aliajn necesaĵojn por siaj kamaradoj ĉe la batalfronto. Laŭ sia plano li profitus la trankvilajn momentojn kun sia edzino por konvinki ŝin pri la neceso retroveturi Hispanien. Ŝajne, ŝi ne ŝanĝis sian opinion kaj Kurtz restis en Parizo.
Tri semajnojn poste, la respondeculino de la rumanlingva grupo ĉe la komunista partio en Parizo avertis lin, ke se li ne revenos Hispanien tuj li estos konsiderata dizertulo. Intertempe la sanstato de la edzino malpliboniĝis. Okazis al ŝi akcidento, ŝia piedo estis vundita per aŭtomobilo. En tia situacio kaj sen aliaj familianoj en Parizo, Kurtz decidis ne reveturi al Hispanio kaj zorgi anstataŭe pri sia malsana edzino. Li komunikis tion al la regiona komitato de la partio, kiu montriĝis pli komprenema ol la rumana kamaradino kaj trankviligis lin.
Dum la sekvantaj monatoj okazis aliaj kunvenoj pri la afero. Interalie en oktobro Kurtz informis persone Marcel Boubou pri sia retiriĝo el la internaciaj brigadoj. Tamen la komunikado kun la gvidantoj de IPE ne funkciis flue. Sekve Gladys Keable, sekretariino de IPE-centro, aperigis notojn kontraŭ Kurtz en Informilo de IPE kaj en Sur Posteno (menciante, ke li “kunportis sapon kaj cigaredojn”) kaj sendis malfavorajn leterojn al la komandanto de lia bataliono, al iu kamarado Hans Martens, kaj fine al Kurtz mem. Tiun lastan en januaro 1938.
Ricevinte la riproĉoplenan leteron de Keable, Kurtz tuj respondis al ŝi, klarigante la aferon paŝon post paŝo. Temas pri kvarpaĝa letero, el kiuj tri paĝoj konserviĝas en la moskva arkivo pri la internaciaj brigadoj. Tie konserviĝas ankaŭ la letero en la franca sendita en aŭgusto 1937 de Kurtz al majoro de la internaciaj brigadoj en la ĉefstabejo de Albacete, Hispanio. Por ĝin verki, Kurtz uzis paperon de Proleta Esperanto Korespondanto, PEK. En tiu letero Kurtz petas portempan liberigon el sia milita devo ĉar kvankam ĝisosta revoluciulo kaj kontraŭfaŝisto li tamen estas homo, kiu devas prizorgi sian vivkunulinon. Sed li ankaŭ deklaras sin preta reveni Hispanien se lia peto ne estos akceptita.
Ambaŭ leterojn (fakte, kopiojn de la originaloj) Kurtz sendis al la majoro pri la kadroservo de la internaciaj brigadoj la 21-an januaro 1938. Lia eksplicita celo estis regajni honoron kiel eksa batalanto por libero, pridubata pro la malfavora letero sendita de Keable. Kurtz subskribis kiel eksa sekretario kaj politika delegito de la internaciaj brigadoj kaj agnoskis kiel ĉefoficiro iu Roman, respondeculo pri la balkana sekcio de la kadroservo.
La spuroj pri Berl Kurtz malaperas ĉi-tie. La nomo ne aperas en la datumbazoj SIDBRINT nek CIDOBI pri membroj de la internaciaj brigadoj. Tamen ĝi reaperas en la datumbazo pri judoj deportitaj el Francio dum la dua mondmilito. Berl Aaron Kurtz, naskiĝinta la 6-an de januaro 1907 en Banila, Rumanio, estis deportita la 25-an de septembro 1942 al Auschwitz. Tie li estis mortigita la 30-an de septembro. Kvankam Kurtz ne mencias sian judecon en siaj leteroj, eble ankaŭ pro tio li decidis aliĝi al la internaciaj brigadoj en la hispana milito.
Tiu teksto celas montri la malfacilaĵojn akordigi la familian vivon kun la revoluciula, ĉefe dummilite. En ĝi interesas ankaŭ la indico, ke IPE estis iamaniere rekonata de la (franca) Kompartio kaj de la hispanaj aŭtoritatoj kiel valida interparolanto. Krome, la sendo de letero en Esperanto sen traduko (kaj sen ia lingva klarigo/pravigo prie) fare de Kurz al la ĉefstabejo povas indiki ian rolon de la lingvo en la kadro de la internaciaj brigadoj. Ni fine omaĝas al homo, kiu batalis por libero kaj mortis pro maltoleremo kaj kruelo.
Javier Alcalde
La aŭtoro dankas al Alan Warren (https://pdlhistoria.wordpress.com/), kiu helpis lin orientiĝi en la kolekto pri la internaciaj brigadoj de la moskvaj partiaj arkivoj, alirebla je http://sovdoc.rusarchives.ru/
Fontoj
RGASPI (rusa ŝtatarkivo por socipolitika historio), Moskvo, kolekto 545, inventaro 6, dosiero 1563, folioj 74 ĝis 79.
Bibliografio
González, Isidro. Los judíos y la Segunda República. 1931-1939. Alianza Editorial. Madrid, 2004.
Lins, Ulrich. La danĝera lingvo. Progreso. Moskvo, 1988.
Requena Gallego, Manuel; Sepúlveda Losa, Rosa María (coord.), Brigadas Internacionales. El contexto internacional, los medios de propaganda, literatura y memorias. Nausicaä. Albacete, 2008.
Skoutelsky, Rémi, Novedad en el frente. Las Brigadas Internacionales en la guerra civil. Temas de hoy. Madrid, 2006.
Datumbazoj
SIDBRINT: Sistema de Información Digital sobre las Brigadas Internacionales. Universidad de Barcelona http://sidbrint.ub.edu/
CIDOBI: Centro de Estudios y Documentación de las Brigadas Internacionales de la Universidad de Castilla-La Mancha https://www.uclm.es/es/centros-investigacion/cedobi
Bildo
Fotokonstruaĵo de J. Haertfield (detalo) aperinta en Regard, 141, 24/09/1936.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Javier Alcalde (4 juillet 2020). IPE kaj la persona vivo de la brigadistoj. Militrakonto. Consulté le 11 octobre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmbl