Makisanoj estis franciaj partizanoj kiuj kaŝiĝis en la densa kaj ofte malfacile trairebla vegetaĵaro de la mezmara marbordo aŭ de la antaŭmontaroj de la lando. Same kiel la urba rezista movado, ili dividiĝis inter diversaj politikaj tendencoj. La pli malgrandaj makisoj, preskaŭ memstaraj organizoj kaj ofte neantaŭvideblaj agantoj estis suspekte rigardataj de Libera Francio, la ekzila registaro regata de generalo De Gaulle. Logistikan subtenon de Londono ili apenaŭ ricevis.

Jean Lezan (1902-1992), instruisto de la Freinet-movado por nova emancipiga edukado (NP 36), estis unu el la makisanoj de Nistos en la montaro, sud-okcidente de Tuluzo. Jean lernis esperanton en 1930 en Tanger, tiame sub internacia administrado kiu prizorgis la intereson de la franc-hispana protektorato super la maroka reĝlando. Li estis sendita de la franca edukministerio por instrui kelkaj jarojn en la kolonio. Sed baldaŭ li revenis al sia deven-regiono kaj enposteniĝis en elementa lernejo de sudokcitana vilaĝeto. Aktiva membro de Internacio de Proleta Esperantistaro, li transprenis la respondecon de organiza sekretario de ties kongreso en Parizo en 1937, okazinta en kunteksto de vigla poresperanta agado, kelkajn monatojn post la konferenco «Esperanto en la moderna vivo» paralele al la internacia ekspozicio pri artoj kaj teknikoj.

Dum la hispana milito, Jean engaĝiĝis plurflanke por la internaciaj brigadoj, organizis la akcepton de hispanaj respublikanaj rifuĝintoj en sia pirenea vilaĝo sed ankaŭ zorge observis la varbadon de francaj milicanoj por la puĉista taĉmento. En vervoplena artikolo de Popola Fronto, revuo de respublikanoj aperinta en Valencio, Jean pledis por armila helpo: «Helpu  Hispanion nek per fazeoloj, nek per ambulancoj sed per aviadiloj, tankoj, kanonegoj!» (Lezan 1938, p. 4). Efektive la hispana respubliko suferis pro eŭropa interkonsento pri armilo-embargo. Kiam okazis la retiriĝo ekde februaro 1939, Jean helpis al pluraj esperantistoj, inter ili Guillermo Bosch, kunredaktoro de Popola Fronto.

Sed post la malvenko de la hispana Respubliko, baldaŭ sekvata de tiu de Francio, preskaŭ komplete ĉesis organizita esperanto-agado. Ĉar li estis komunisto kaj konvinka kontraŭekleziisto, la kunlaborema registaro sidanta en Vichy enpostenigita en junio 1940 maldungis lin.

Malfacile organiziĝis la rezistado en la lando, almenaŭ komence. Jean ne estis aŭdinta aŭ aŭskultinta la faman alvokon de Charles de Gaulle, kiu la 18-an de junio 1940 instigis la francojn al rezisto kaj nerekono de la nova registaro (NP, p. 40-41). Jean siaflanke engaĝiĝis, sendube instigita de la enlandaj komunistaj sekretaj instancoj, en la kontraŭbatalo pro profunda «patriotismo». Patriotismo estas laŭ li la ĉefa motivo en la kontraŭokupacia agado. La registaro de Vichy, submetiĝinta al la germana registaro, oficiale transformis la «francan respublikon» en «francan ŝtaton». En sia memorlibro, verkita en 1985, li detale klarigas sian koncepton de patriotismo kaj montras kiel tiu radikale distanciĝas de naciismo. Efektive depost 1792 la franca respubliko korespondas nek al iu geografia nek al iu etna limigo; la respubliko estas politika referencaro. Tiun idealon volis forviŝi la nova registaro de 1940 kaj redukti Francion al la funkcio de ŝtato, iu administracia kaj burokrata instrumento. Reproduktante naciskale la ideologian aparaton de la nazia reĝimo (rasa hierarkio, kontraŭkomunismo kaj kontraŭjudismo) aldonante kelkajn lokajn trajtojn (valoro de familio, forto de katolika eklezio, kontraŭstaro al modernismo), la registaro de generalo Pétain intencis favori la intereson de germana okupacianto kaj samtempe silentigi la francojn sub komuna standardo.

Siaflanke, la rezist-movado al kiu aliĝas Jean ekorganiziĝis pro ununura motivo, kiel li proklamas: la liberigo de la lando (NP, p. 9-10). Ne la liberigo de eksterlandanoj sed la liberigo de «senhomigaj ideologioj». Kio do estas patriotismo laŭ Lezan kaj kiel pacemuloj decidas transiri al armita batalo? En siaj memoroj li substrekas ke plejmulto da rezistantoj edukiĝis sub standardo de internaciismo kaj pacifismo kaj multaj el ili estis kontraŭarmeaj, foje eĉ militrifuzantoj. Se la unua celo de la kontraŭokupacia movado ne estas komunistigo de la lando, Jean ne malpermesas al si fari soci-politikan analizon de la situacio. Li konstatas, ke «la tuta dekstrularo: ultranaciistoj, ĝisostaj ŝovinistoj, […] tiuj kiuj [antaŭe] senĉese denuncis la germanan danĝeron, la germanan perfidon, la teŭtonan hipokritismon, ĉiuj tiuj profesoroj de senbrida patriotismo, ekde la unuaj tagoj de okupacio, kun granda plezuro tuj submetiĝis al koto de kunlaborado». Kontraŭe «nur la laborista klaso unuece fidelis al patrio».  El inter la rezistantoj kiuj batalis kun li «neniu malamis la germanan popolon». Patriotismo estas fiereco kaj libereco de la gentoj, kiam «senhomiga hitlerismo morte minacas homan dignon». Patriotismo konsekvence tute ne rilatas al naciismo laŭ Lezan.

Al la makiso Jean ne venas tuj. Maldungita de sia lerneja posteno, senlabora, li eklaboris en terkultivistaj bienoj kaj paralele ekaktivis kiel leterportanto por la komunista rezista movado. Denuncita de iu katolika pastro al Gestapo, li fine anonimiĝis kaj en 1943 aliĝis al la ĵus kreita montara makiso de Nistos kiu kunigis kvardekon da homoj engaĝitaj en gerilaj agadoj kontraŭ la okupacia armeo. Multfoje en sia rakonto, li montras ke nacieco ne kongruas kun politika sinteno, kio evidente rebatas la esensigan naciistan tezon. Abundegas ekzemploj de la aktivado de francaj milicanoj apoge al la germanaj trupoj sed ankaŭ de la simpla, ĉiutaga kunlaborado de ordinaraj francoj. Kontraŭe la germanaj trupoj estis ankaŭ pluretnaj. Reliefas epizodo de poldevena nazia taĉmento, verŝajne Volksdeutsche kontraŭvole enarmeigitaj, kiujn la rezistantoj sukcesas varbi por la makiso (NP, p. 14). Malpli konata estas timiga ĉeesto de tiel nomataj «mongolaj taĉmentoj» kiuj aperas plurfoje en la memorlibro de Lezan. Ekde aŭtuno 1943, envenis Francion Osttruppen, formitaj el viroj kiuj alprenis la germanan uniformon en Kaŭkazio kaj centra Azio, ofte okaze de la retiriĝo de la Wehrmacht el Sovetunio. La tiel nomataj «Mongolaj trupoj» reproduktis en Francio la terbruligan militon kiun ili lernis de la germanoj en Ukrainio kaj ĉe la orienta fronto. Per tiu ekzemplo, Lezan montras absurdan kontraŭdiron de la nazia rasa matrico : ideale pura sed tamen efektive pluretna.

Post la milito en 1947 Jean Lezan transprenis la redaktadon de Le Travailleur Espérantiste, revuo fondita en 1912 kies apero estis interrompita dummilite kaj kiu fidelas al Sovetunio ĝis la disfalo. Kvankam malmulte konata figuro de la esperanto-movado, li aktivis la tutan vivon kaj estas plena parto de tiu komunumo. En 1977, la esperantlingva poeto-laboristo Aleksandr Logvin-Liljer (1903-1980) omaĝis Lezan per datrevena poemo :

«Spirit’ revolucia / Brubolas en la brusto. /Deviz’ de l’ vivo via / Liber’, kuraĝo, justo!

Senŝancelebla franco, / Estinta rezistanto, / Kaj kun satira lanco / Porpaca batalanto […]».

Pascal Dubourg Glatigny

Fontoj

NP = La manuskripton de Jean Lezan No pasaran: Francs tireurs partisans français du maquis de Nistos (1985) redaktis Irène kaj Jacques Ravary. Ĝi ne estis eldonita, sed estas ĉi tie elŝutebla.

J. Lezan, « Un incomparable instrument d’internationalisme: l’Espéranto »,  L’éducateur prolétarien, 1934, 1, 13.

–, «Ni multobligu helpon al niaj hispanaj klasfratoj», Popola Fronto, 3, 1938, 36, 4.

–, «Komentarioj», Popola Fronto, 4, 1939, 44, 4.

–, “Leganto skribas. Pripensoj de malnova Esperantisto”, Paco [Ĉekoslovakio], 09/10, 1970, 8-9.

–, «Témoignage d’un F.T.P.F dans les Hautes-Pyrénées», Résistance R4, 1977, 1, 27-33.

A. Logvin-Liljer, «  Al Jean Lezan okaze de lia 75-jara jubileo (31.01.1977)», REGO Rusia Esperanto-Gazeto, 2009, 58, 43.

Bibliografio

M. Bézénech, Résistance en Bigorre, Bagnières-de Bigorre, 1984.

A. Narritsens, Aux armes! Nay 1939-1943, Montreuil-sous-Bois, 1996.

Bildo

Apuda makiso de Esparros, kiu en 03/1944 kunfandiĝis kun tiu de Nistros.

---

---