Ni sciigas niajn geaŭskultantojn, ke ekde venonta lundo, la unua de oktobro 2007.a, RAI Internacia ĉesos elsendi siajn radiogazetojn al eksterlando.
Ĉi tiu elsendo, do, estas ankaŭ la lasta, kiu el Radio Roma surondiĝas en lingvo Esperanto.
Tiamaniere finiĝas tradicio, kiu daŭris de pli ol sepdek jaroj: la elsendoj en esperanto de la Itala Radio naskiĝis en 1935.a, haltis pro la milito en 1942.a, kaj rekomenciĝis en 1950.a.
[…]
Fartu bone, kaj ĝis ne-reaŭdo!
Nia elsendo en Esperanto estas finita.
Per ĉi tiuj vortoj, fine de la elsendo de la 29a de septembro 2007, fermiĝis sperto daŭrinta pli ol 70 jarojn. Tiun jaron, RAI Internazionale ĉesigis ĉiujn siajn fremdlingvajn elsendojn.
La Itala Radio (tiam EIAR – Ente Italiano per le Audizioni Radiofoniche – Itala Administracio por Radio-disaŭdigoj) komencis dissendi en Esperanto tre frue, eĉ pli frue ol en multaj aliaj lingvoj (por mencii nur la ĉefajn: pli frue ol en la portugala, la germana, la hispana, la franca). Cetere, inter radio kaj Esperanto estiĝis tuj ondo de simpatio, ĉar ili ambaŭ estis rigardataj kiel tute modernaj fenomenoj, destinitaj al granda estonteco. Tamen ne mankis skeptikuloj, kiuj bagateligis Esperanton, ĉar ĝi estis “artefarita”, samkiel ili bagateligis radion ĉar ĝi estis “senfadena”, kvazaŭ “senĉevala kaleŝo”.
En la kampo malfermita de la nova teknika rimedo, do, Esperanto havis vastan utiligon en ĉiuj mondopartoj. Jam en 1922 ili ekis en Newark en Usono kaj Londono, en 1923 en Moskvo kaj Montrealo, kaj en 1924 en Rio-de-Ĵaneiro, Prago, Ĝenevo, Helsinkio, Parizo.
En la etero la voĉoj interplektiĝas sen landlimoj sed evidentiĝas la realaj kaj rimarkindaj baroj de la lingvaj malfacilaĵoj kaj ĝuste Esperanto estas rimedo por ilin forigi.
La vasta utiligo de Esperanto en radiofonio ŝuldiĝis ankaŭ al la fakto, ke esperantistoj estas emaj al internaciaj kontaktoj kaj volonte aliras la amasajn komunikilojn por informiĝi pri la mondaj realaĵoj, ankaŭ kiam tiuj realaĵoj ne koincidas kun iliaj starpunktoj: ankaŭ nuntempe, cetere, la aŭskultantoj de la ĉefaj ŝtataj stacioj, kiuj plu elsendas en Esperanto (Pekino, Havano kaj Vatikano), ne necese apartenas, respektive, al la tendaroj de la subtenantoj de la ĉina registaro kaj de la romkatolika eklezio.
Koncerne Italion, en la adopto de Esperanto por la kurtondaj radio-elsendoj ludis sendube gravan rolon la deziro, eĉ bezono, de la tiama faŝista registaro reklami eksterlande la novan politikan etoson de la lando: sed ni ne forgesu, ke almenaŭ ĝis la milito de Etiopio (fine de 1935) sed ankaŭ pli poste ĝis la rasa leĝaro, la faŝista reĝimo estis rigardata kun simpatio en multaj landoj, inkluzive de Usono kaj Britio, precipe pro ĝia kontraŭbolŝevismo. La esperantlingvaj elsendoj estis fakte tradukoj de tekstoj oficiale redaktitaj.
La unua kurtonda elsendo de Radio Roma okazis la 22an de marto 1935, lige kun la preparo de la tiujara Universala Kongreso de Esperanto en Romo ; la elsendoj, prizorgataj de Ascenzio Blasimme (1901-1971) kaj Luigi Minnaja (1899-1974), havis komence turisman enhavon kun privilegia rigardo (laŭ la tiuepoka spirito) al la celebrado de la “atingoj de la faŝista Reĝimo”.
Tiutempe, Radio Roma kutimis okazigi konkursojn inter la aŭskultantoj kun apartaj premioj por tiuj de la elsendoj en Esperanto (nelaste pro la amasa partopreno de esperantistoj el ĉiuj landoj).
La reagoj de la esperantistoj al la streboj de la radio estis tiel kontentigaj, ke ĉiumonate aperis luksa 60-paĝa bulteno, komplete en Esperanto, kun la programoj de la diverslingvaj elsendoj: ĝuste tiuj bultenoj (de la jaroj 1938-1940), “savitaj” de la esperantistoj kiel esperantaĵoj, utilis por iamaniere “rekonstrui” la enhavon de la siatempaj diverslingvaj programoj de Radio Roma, kiam en 2003 la Itala Radio celebris sian datrevenon. Efektive tre malmultaj dokum
Pli poste la elsendoj akiris politikan karakteron kaj iom post iom transiris al akra polemiko kontraŭ la tiel nomataj “demokrataj landoj” (Britio, Francio, Usono), kun ĉiam pli forta subteno de la postuloj de Germanio kaj Hungario, kaj eĉ (ekde 1938) kun plena apogo al la rasaj dispozicioj kontraŭ judoj: estas harstarige tiurilate legi hodiaŭ kelkajn el la tekstoj de tiuj elsendoj, verkitajn en Esperanto, lingvo kies interna ideo rifuzas ĉian rasan diskriminacion.
Kiam, en 1939, eksplodis la dua mondmilito, komence Italio restis neŭtrala, kaj Radio Romo (samkiel la itala publika opinio) vigle partianiĝis por la heroa sindefendo de malgranda Finnlando kontraŭ Sovetunio.
La 10an de junio 1940 Mussolini, per alparolo el la fama balkono de placo Venezia en Romo, sciigis, ke Italio deklaris militon kontraŭ Britio (aŭ «Anglujo», kiel tiutempe oni preferis diri) kaj Francio; nur kelkajn horojn pli poste tiu parolado estis disvastigata en Esperanto de Radio Roma.
Cetere, la sindonemo al la ŝtata radio-servo estis tiel granda, ke, ĉar unu el la programoj surondiĝis rekte je la dua horo nokte, la respondeca tradukisto-anoncisto de la Esperanto-elsendo trairadis la urbon (piede aŭ bicikle) dum plena mallumo spite al aeralarmoj.
La milito kuntrenis la komentojn pri la militaĵoj, kun rigardo al la okazaĵoj en ĉiuj mondopartoj, ĉu pro la rekta partopreno en plurkontinentaj operacoj de la itala militistaro, ĉu pro la tuteŭropa kaj afrika militado de aliancita Germanio, ĉu pro la azia kaj pacifika militado de aliancita Japanio.
La komenca memfiero kaj parada certeco pri rapida “fina venko” cedis, iom post iom, al la maldolĉa konstato, ke la realo estas alia, ĉiam pli malfacila en Eŭropo kaj Mediteraneo kaj, por deturni la atenton, oni tiam amplekse emfazis la japanajn sukcesojn.
La elsendoj en Esperanto estis abrupte haltigitaj (la lasta teksto, cetere nekompleta, kiun ni havas, estas tiu de la 24a de aŭgusto 1942). Ne estas klare, kial tio okazis. Certe ne temis pri detruo de la sendaj instalaĵoj ĉar kiam la “Imperia Centro” de Romo estis okupita de la germanoj, la 8an de septembro 1943, ankoraŭ funkciis la sendiloj, kiuj fakte estis konfiskitaj kaj transportitaj al la nordo.
Oni povas fari supozon: la leĝo n. 517 de la 19a de aprilo 1942, publikigita la 28an de majo 1942, malpermesis la utiligon, en ĉiuj formoj de “spektaklo” (inkluzive de radio), de verkoj fare de hebreoj kaj Zamenhof ja estis hebreo; do Esperanto estis probable konsiderata “judaĵo”.
Per la armistico de 1943 la Aliancanoj malpermesis al Italio elsendi per kurtaj ondoj al eksterlando. Kiam tiu klaŭzo mildiĝis ĉar Usono konsciis, pro la malvarma milito, ke ĝi havas intereson al tiuj elsendoj, Radio Romo rekomencis dissendi al eksterlando, kun aparta konsidero al la landoj de orienta Eŭropo.
En 1950, okaze de la Jubilea Sankta Jaro, rekomenciĝis ankaŭ la elsendoj en Esperanto ; al la iamaj prizorgantoj aldoniĝis profesoro Vincenzo Musella (1894-1973).
La postmilitaj elsendoj en Esperanto havis dum multaj jaroj pure kulturan karakteron, ofte kun elstaraj beletraj kontribuoj kaj kun kantoj en la internacia lingvo ; tre gravis ankaŭ la informado pri Esperanto-okazaĵoj.
La tekstoj entenataj en la volumo baldaŭ publikigota de Edistudio en Pizo de la aŭtoroj sub kunordigado de Massimo Ripani konsistigas la unuan etapon en la vasta agado de reakiro kaj koncernas nur parton de la dissendoj de Radio Roma-Esperanto en la jaroj 1935-1942: temas pri tiuj prizorgitaj en 1936-1942 de Luigi Minnaja (kun la kunlaboro de ties edzino, profesorino Carolina Minio Paluello), kiuj saviĝis kaj iĝis haveblaj danke al la afabla komplezemo de ilia filo profesoro Carlo Minnaja. Aliaj tekstoj tamen, el la antaŭmilita kaj dummilita periodo (ĉiuj tiuj de 1935, kaj tiuj prizorgitaj de Ascenzio Blasimme), verŝajne kaj bedaŭrinde perdiĝis.
Kian sencon havas la represo de tekstoj de antaŭ pli ol 70 jaroj?
– montri, kia estis la monda percepto el la itala faŝista vidpunkto (en Italio, en Eŭropo kaj en la ceteraj kontinentoj) en unu el la plej kompleksaj periodoj de la monda historio;
– ĉar la itallingvaj bazaj tekstoj de la elsendoj de Radio Roma de tiu periodo tute malaperis, savi la version en Esperanto, kiu estas probable la sola (ampleksa) postrestinta spuro pri la enhavo de la tiutempaj elsendoj en la diversaj lingvoj (tiel ke estus espereble, ke iam oni provu fari retradukon al la itala, por historia pristudo);
– konstati, kiaj estis la rolo de Esperanto kaj la sinteno de la esperantistoj en tiu tempo;
– pristudi, el lingva vidpunkto, kiel eblis elturniĝi en la politika kaj militista tereno, per la tiama vortostoko de Esperanto (kompreneble tre pli limigita ol nuntempe), kaj kiel tamen oni sukcesis esprimi komplikajn konceptojn per simplaj sed trafaj vortoj. Por fari ekzemplon: la nomo de la germana aviadilo “Stuka”, kiu atakis per teruriga plonĝado, estis tradukita per “plonĝaviadilo”, iu vorto mirinde kunmetita kaj senĝene komprenebla.
Menciindas, tiurilate, ke la elsendo per radio de oficialaj aktualaĵoj konsistigas lingvan defion, ĉar pro la oficiala karaktero oni rajtas nek aldoni nek forpreni: oni devas limiĝi al traduko evitante interpreton ; oni devas respekti nuancojn kaj dusencecojn (precipe se intencajn), oni devas trovi solvojn tre rapide ; kaj ĉio tio devas okazi per la uzo de tuj komprenebla lingvaĵo ĉar radioaŭskultantoj ordinare ne havas la eblecon halti dum momento por serĉi en vortaro.
Antonio De Salvo kaj Roberto Pigro
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Militrakonto (3 février 2020). Parolas Radio Romo. Militrakonto. Consulté le 4 décembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmaz