Por kompreni kio okazis ĵus antaŭ kaj dum la milito en Flandrio, utilas koni la intermilitan situacion de la movado en Belgio.

Belga Ligo Esperantista estis fondita en 1905, kiel kupola organizo de la grupoj fonditaj dum la antaŭaj jaroj. Ĉirkaŭ 1930 estis kelkdekaj grupoj en Valonio (franclingva), Flandrio (nederlandlingva aŭ laŭ la tiutempa uzo «flandra») kaj Bruselo (dulingva). Krome estis en Flandrio kelkaj sekcioj de la katolika movado (FUKE, Flandra Unuiĝo de Katolikaj Esperantistoj) kaj en la grandaj urboj (Antwerpen, Gent, Bruselo) estis laboristaj grupoj, kiuj administre dependis de tutnederlanda Federacio de Laboristaj Esperantistoj kiu evoluis en la SAT-sfero.

Kvankam certe ne estis la intenco de ĝia kreinto, Esperanto komence estis afero de la kultura elito, kiu ankaŭ en Flandrio estis ĉefe franclingva. Oficiale en la Belga Ligo ambaŭ naciaj lingvoj estis egalrajtaj, sed praktike (kiam Esperanto ne estis uzita) la franca superregis. Ekzemple okaze de akceptoj de urbestraro dum iu kongreso oni ankaŭ en Flandrio ofte paroladis en la franca.

Dum la 1920-aj jaroj pro tio pli kaj pli da flandraj membroj komencis plendi kaj ĉar la estraro de la Belga Ligo ne sufiĉe rapide reagis, ekestis diversloke «flandraj» grupoj, en 1929 aperis la revuo Flandra Esperantisto kaj en 1930 la asocio Flandra Ligo Esperantisto estis kreita. En iuj lokoj la «belgaj» grupoj iĝis «flandraj», en la plej grandaj urboj kunekzistis du rivalaj grupoj. Mankas fidindaj ciferoj, sed verŝajne ĉirkaŭ 1935 ambaŭ asocioj en Flandrio estis proksimume same gravaj.

En 1932 du aŭ tri flandraj esperantistoj en Nederlando konatiĝis kun la Cseh-metodo por lerni Esperanton. Post kelkaj eksperimentoj Flandra Ligo komencis grandskale organizi Cseh-kursojn kaj por tio invitis eksterlandajn instruistojn. Estis sukceso: trarigardante la tiutempan Esperanto-gazetaron oni trovas kursojn en pli ol 100 flandraj lokoj, gvidatajn de pli ol 100 instruistoj (inter tiuj estis nur ĉirkaŭ kvin eksterlandanoj, sed ili plentempe instruis)[1]. Granda plimulto estis kursoj de la Flandra Ligo. La membronombro de la ligo kreskis de kelkaj centoj al 459 en 1937 kaj 1500 en 1938.

Tamen, alproksimiĝis la milito. Ekde 1938 eksterlandaj geinstruistoj ne plu rajtis eniri la landon. Ekde 1939 multaj junaj flandroj estis mobilizitaj kaj sekve de tio la kultura vivo lamis. Komence de 1939 restis 50 lokaj grupoj kun 890 membroj, sed apenaŭ envenis kotizoj por la nova jaro. Oni klopodis teni kontakton kun la mobilizitoj sendante la revuon kaj invitante ilin al kunvenoj de lokaj grupoj.

La lasta antaŭmilita numero de Flandra Esperantisto aperis en majo 1940 (numero 131). Enestis la programo de la 11a flandra kongreso, okazonta en majo en Bruselo (70 aliĝintoj), raporto de aprila estrarkunsido (i.a. intenco por kunlabori kun ‘belga’ kaj ‘katolika’ asocioj) kaj jarraporto pri 1939. La germana Militärbefehlshaber (milita komandanto) je la 8-a de oktobro malpermesis plueldonon de la revuo. Tamen aperis dum 1941 kvin numeroj de anstataŭa revuo Mededeelingen voor den Vlaamschen Esperantist (Komunikoj por la flandra esperantisto).  Ĝi aspektis, ankaŭ enhave, kiel Flandra Esperantisto, sed kun malpli da paĝoj (8 anstataŭ ĉ. 20). Apenaŭ enestis personaj nomoj. Sub kelkaj artikoloj estis inicialoj  : HdR, eble Hendrik de Roover (1915-2000) kaj FR, Fernand Roose (1914-2012), ĉefa persono de bruĝa grupo Paco kaj Justeco.  Restis iom da kunvenoj kaj internaciaj kontaktoj, ĝis en novembro 1941 ĉiuj aktivecoj de Flandra Ligo Esperantista estis malpermesitaj. Flandra Esperanto-Instituto en Bruselo (la libroservo de la asocio) en 1944, ĵus antaŭ la fino de la milito, eldonis katalogon. La unua postmilita numero de Flandra Esperantisto aperis en majo 1945; ĝi ankaŭ havas la numeron 131. Pri la dummilita situacio ĝi nur mencias ĝeneralaĵojn.

La lasta antaŭmilita numero de Belga Esperantisto aperis en januaro-marto 1940 kaj ne plu aperis ĝis  decembro 1945. Ĝi tiam raportis pri la estraranoj kiuj ricevis viziton de la Gestapo, kiu kunportis ĉiujn Esperanto-rilatajn dokumentojn. La sorto de tiu dokumentaro estas nekonata. Strange estas ke la libroservo de Belga Ligo Esperantista en Antwerpen (strato Lange Leemstraat) daŭre kaj profitdone funkciis dum la milito. La posta numero (279) aperis nur en oktobro 1946. En ĝi la «belga» Bruĝa Grupo Esperantista komunikis ke «dum la milito», sed preciza dato, la Gestapo forrabis la plej valoran parton de ĝia materialo kaj malpermesis ĉiun aktivecon.  En Brugge aktivis ne nur tiu grupo, sed ankaŭ la «flandra» Paco kaj Justeco, fondita en 1937 post kurso. Tiu grupo restis aktiva dum la milito kaj eĉ eldonis revueton Antaŭen, kiuj aperis inter 1941 kaj 1947, entute 72 numeroj. Ne estas mencioj pri Gestapo-intervenoj en aliaj urboj.

La lasta numero de Flandra Katoliko (organo de FUKE) aperis en marto 1940. En ĝi estis «Soldata Anguleto» kun mencio de porsoldata kurso. Ĝi reaperis en januaro 1945. En tiu postmilita numero la prezidanto klarigis ke FUKE preferis silenti dum la milito, kontraŭe al la nederlandaj samideanoj kiuj daŭre aktivis kaj kies tuta havaĵo estis konfiskita.

Pri la laborista movado en Flandrio ĵus antaŭ la milito pli malfacilas havi informojn. Laborista Esperantisto, organo de la laboristaj organizaĵoj en la nederlingvaj landoj aperis laste antaŭmilite en 1937. La unua postmilita aperis en januaro 1946. En ĝi ne estas informoj pri la dummilita agado. Dum la liberigo de Belgio la sekretariejo en Antwerpen estis detruita de ‘flugantaj bomboj’, sed la havaĵo estis grandparte savita[2].

Roland Rotsaert

Bildoj de afiŝoj kiuj anoncis la antaŭmilitajn kursojn estas je http://esperantokolekto.alcl.be/_bezoek/home/welkom.php.

[1]  « Esperanto-cursussen in Vlaanderen en Brussel tussen de Wereldoorlogen », aperonta dum la jaro 2020.

[2] La belga SAT-arkivo estis transdonita en 2000 al Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis en Gent.

---

---