La Dua Respubliko en Hispanio (1931-1939) estis floranta periodo por progresemaj ideoj, kiu draste finiĝis kun la alveno de la diktaturo. Tiurilate, en la pedagogia kampo abundis la lernejoj sekvantaj la Freinet-metodon kreitan de la francoj Célestin Freinet (1896-1966) kaj de lia edzino Élise Lagier-Bruno (1898-1983), kaj bazitan sur la ideo, ke infano estas aŭtoro de sia propra lernado. Por antaŭenigi sian modernan edukprojekton, ili fondis la Kooperativon de Laika Instruado (CEL), kiu havis oficejon por internacia lerneja korespondado, kun Esperanto-fako. Kunordigata de Honoré Bourguignon, en ĝi kunlaboris aliaj esperantistaj instruistoj kiel Marcel Boubou kaj Alfred Roux. Dum ok jaroj (1932-1940) Célestin Freinet redaktis la monatan revuon l’Educateur Prolétarien [La Proleta Edukisto], kiu inkluzivis konstantajn informojn pri Esperanto. Jam en ĝia unua numero aperis pluraj sciigoj pri la internacia Esperanto-movado kaj pri la uzo de Esperanto en la kadro de la korespondado inter Freinet-lernejoj el malsamaj landoj, en tekstoj verkitaj de Bourguignon.[1]
Laŭ Élise Freinet, en 1933, 250 francaj lernejoj komunikiĝis internacie en Esperanto, tiel faciligante la korespondadon de 2000 infanoj kun 3000 internaciaj geamikoj (Freinet 1974: 170-171), sed ankaŭ la rilatojn inter instruistoj. “Per la korespondado [en Esperanto] establiĝas konstanta interŝanĝado inter francaj kaj eksterlandaj instruistoj, kio permesas al ni disponi pri ĝenerala perspektivo de la internacia pedagogio kaj, samtempe, pri la karakterizaĵo de tiuj lernejoj, kiuj partoprenas en la korespondado” (Freinet 1974: 177).[2] Dekoj da tiuj internaciaj lernejoj troviĝis en Hispanio. Ili komunikiĝis internacie en pluraj lingvoj, kvankam laŭ Herminio Almendros (1898-1974), unu el la enkondukintoj de la Freinet-pedagogio en Hispanio, la ĝenerala regulo estis fari ĝin en Esperanto. Nur kiam tio ne eblis, oni devis uzi tradukajn servojn en malsamaj lingvoj (Jiménez Mier y Terán 2002: 115).
La esploroj de Fernando Jiménez Mier y Terán permesas identigi dudekon da tiuj esperantistaj instruistoj en Hispanio.[3] Kelkaj estis konataj movadanoj, kiel la majorkano José(Josep) Roselló Ordinas (1882-1966). Li partoprenis kongresojn kaj asociojn, kunfondis Esperantistan Klubon Palman, verkis en la kataluna kaj en Esperanto (interalie pri religiaj temoj) kaj membris en la Lingva Komitato, kvankam poste fariĝis subtenanto de Latino sine flexione kaj forlasis la Esperanto-movadon (Margais, 2002: 269-270). Ankaŭ menciindas Sidonio Pintado Arroyo (1886-1939). Inter aliaj postenoj, li estis organizanto de infanaj kampadejoj kaj Komisaro de la Nacia Lernejo por Blinduloj kaj Surdmutuloj. Aktiva movadano, li prezidis Hispanan Esperanto-Asocion en 1935-36. Tuj post la Hispana Milito, li estis ekzekutita la 30-an de Majo 1939.
Aparte gravaj en la hispana Freinet-komunumo estis Simeón Omella, José de Tapia kaj Ana Gavín. Simeón Omella Ciprián (1895-1950) instruis en la lernejo de la vilaĝo Plasencia del Monte, en Hŭesko/Osko. Dum la milito li laboris en Barcelono kiel estro de la lernejo por georfoj La Paloma [La Kolombo]. Poste li ekziliĝis en Francio, unue en la koncentrejo de Barcarès kaj poste en Carmaux, Tarn[4]. Siaflanke, la andaluso José de Tapia Bujalance (1896-1989) instruis en pluraj lernejoj de Katalunio. Li fariĝis esperantisto junaĝe, lernigante la internacian lingvon al grupo de anarkiistoj en 1914-18, kiuj laboris en minejo. Post la milito li konatiĝis kun la francaj koncentrejoj de Agen, Argelés, Barcareès kaj Saint Cyprien antaŭ fine ekziliĝi en Meksiko. Trie, la barcelona instruistino Ana Gavín Escarra (n. 1904) memorigas nin, ke ankaŭ ekzistis virina flanko de tiu ĉi afero. Tiel, en la lernejo de Vallbona d’Anoia, apud Barcelono, ŝiaj lernantinoj eldonis la unuan Freinet-kajeron en Hispanio faritan de infaninoj, El Carol. Postmilite, ŝi restis laborante kiel instruistino en sia lando.
Fakte, kiel vidate, la dum- kaj postmilita sorto de tiuj Freinet-instruistoj, kiuj ankaŭ interesiĝis pri Esperanto, estis tre diversa. Kelkaj, kiel Gavin, sukcesis daŭrigi sian profesion dum la diktaturo. Aliaj, kiel Vicente Ten Aloy (1912-1946), estis postmilite en hispanaj koncentrejoj ; elirante en 1943 korpe kaj psike malforta, li malfermis lernejon en lia naskiĝurbo Bétera, sed baldaŭ mortis (Castillo Ferrer 2013:55-64). Tamen, la plimulto estis elpelita kaj ne plu instruis en publikaj lernejoj. Kelkaj ekziliĝis, kiel Omella kaj de Tapia. Kaj aliaj estis mortpafitaj, kiel Pintado. Kroma ekzemplo tiurilate estas Ricardo Márquez (n. en Alconchel, Badajoz, 1906), mortpafita en 1936.[5] Kaj same estis ekzekutita la malagdevena Ricardo Fernández Cabal (1908-1938). Ĉi-foje ni konas la cirkonstancojn de tiu morto, ĉar Fernández Cabal partoprenis la fuĝon de Ezkaba, kune kun aliaj 794 homoj. Mallonge poste, li estis denove kaptita kaj la 8-an de Septembro 1938 li estis mortpafita kiel unu el la organizantoj de la fuĝo.[6]
Verŝajne la plej aktiva propagandisto de Esperanto en la hispana Freinet-medio estis Salvador Dasi Llopis (Valencia, 1911). En 1935-36 li verkis artikolaron (almenaŭ 13 tekstojn) en la pedagogia revuo El Magisterio Español [La Hispana Instruado] pri lerneja korespondado kun Japanio, Pollando kaj Rusio, kaj pri rilataj temoj, kiel Esperanto kaj instruistoj, Esperanto kiel kulturigilo, Esperanto kaj pacifismo, Tutmonda Asocio de Geinstruistoj Esperantistaj (TAGE) kaj aliaj. Tiu agado ankaŭ atingis eĥon en la nacia Esperanto-movado. Ekzemple, la numero 61 (julio 1936) de Hispana Esperanto-Gazeto, oficiala organo de Hispana Esperanto-Asocio, raportis la jenon: “Sur la grava gazeto ’El Magisterio Español’ (numero de la 28a de majo 1936) ni legas interesan artikoleton de S-ro Salvador Dasi komentante la novaĵon ke en la Konferenco de la Asocio por Nova Edukado (Utrecht, Nederlando) oni uzis Esperanton kiel oficiala[n] lingvo[n], flanke de la franca, angla, germana kaj nederlanda, kaj ke en Oslo oni akceptis konkludojn pri enkonduko de Esperanto en la unuagradaj lernejoj.”
Dum la Hispana Milito, Salvador Dasi, ano de la valencia Grupo Laborista Esperantista, kunlaboris per originalaj tekstoj kun la kontraŭfaŝisma Esperanto-gazeto Popola Fronto, sed ne ĉesis esti instruisto. Tiurilate, estante leŭtenanto apud Kordobo en la fronto de Andaluzio, la 17an de novembro de 1937 li verkis leteron al skeptika amiko, kiu pridubis la eblecon lerni kaj instrui dummilite. Fragmenton de tiu letero publikigis Popola Fronto, al kiu apartenas la sekvantaj du alineoj:[7]
“Ne ĉiam falas obusoj sur la tranĉeoj; kiam la mitraliloj[8] silentas k ĉesas la plumba hajlado, en la manoj de la soldatoj aperas la elementaj libroj por legolerni. Tiam, la oficiroj, kiuj—kiel mi—estis instruistoj antaŭ la milito, kun la komisaroj, politikaj delegitoj k ankaŭ serĝentoj posedantaj ioman kulturon, vigle kunlaboras helpante la delegitojn de la Milico de Kulturo de la bataliono, en ilia tasko. Tre ofte, eĉ la majoro klarigas aŭ proponas solvon de problemoj al kelkaj soldatoj, kiuj ŝatas la matematikojn. Fervore komencas la soldatoj siajn klopodojn por skribi vortojn, uzante la genuojn kiel skribotablon. Tiuj ĉi lecionoj estas preskaŭ ĉiutagaj, se la Stabo ne ordonas atakon; tiel la kulturo, malrapide sed konstante, kreskas.
[…]
Ĉu vi do komprenis jam la gravan rolon de la Milico de la Kulturo. Ĉu vi povas kompreni la alternadon de obusoj kun legolibroj, de pafilo kun krajono? Vere estas ia surprizo, tiu emo al klerigo subite vekiĝinta sub la bruego de obusaj eksplodoj. Tiuj ’plenkreskuloj’ kiuj ĉeestis vespere al niaj lernejoj, dum proksimaj pasintaj tempoj—pli por viŝi la vilaĝan tedon ol por emo al scio—estis la unuaj improvizitaj k kuraĝaj milicanoj, transformiĝinte poste, laŭ dekretoj de la Registaro, en tre disciplinataj soldatoj,[9] kiuj, dum paŭzo en la parapeto, streĉe tenante pafilon inter ambaŭ kruroj, kurbigas sian spinon legante lernejajn librojn speciale eldonitajn por la batalantaj analfabetoj.”
Post la milito, la redakcio de Internaciisto, revuo de Internacio de Proleta Esperantistaro (IPE), ricevis leterojn petantajn informojn pri esperantistoj malaperintaj en la Hispana Milito. Inter ili estis Salvador Dasi.
Xavier Alcalde
Fontoj kaj referencoj
Toño del Barrio. 2006. “La retrovado de la historia memoro: La afero Sidonio Pintado”, Boletín, n. 376, novembro-decembro http://www.delbarrio.eu/sidoniopintado.htm
Carolina Castillo Ferrer. 2013. El exilio literario español de 1939 en la Unión Soviética: el traductor Vicente Pertegaz, Tesis doctoral, Universidad de Granada
Ignacio Clemente Soriano Jiménez. “José de Tapia Bujalance”. Biografías de la Real Academia de la Historia. http://dbe.rah.es/biografias/64791/jose-de-tapia-bujalance
Fermín Ezquieta Yaben. 2017. Los fugados del fuerte de Ezkaba. Dua eldono. Arre, Navaro: Pamiela.
Élise Freinet. 1974. L’école Freinet, réserve d’enfants. Parizo: François Maspero.
Élise Freinet. 1977. Nacimiento de una pedagogía popular. Barcelono: Laia.
Fernando Jiménez Mier y Terán. 1996. Un maestro singular. Vida, pensamiento y obra de José de Tapia Bujalance. Tria eldono. Desarrollo Gráfico: México.
Fernando Jiménez Mier y Terán. 2002. Maestros de a pie y cosas de niños. Libro de vida de la primera época de la educación Freinet en España. Doktoriĝa tezo pri sociologio, Universidad Nacional Autónoma de México.
Fernando Jiménez Mier y Terán. 2013. “Cooperativa Española de la Técnica Freinet. Maestras participantes (1933-1936). El caso de la maestra Ana Gavín Escarrá”. En Ferran Zurriaga kaj Agustí (red.), Les mestres freinetistes dels anys trenta, p. 29-56. Valencio: Universitat Jaume I kaj Fundació Càtedra Enric Soler i Godes
José González Monteagudo. 1988. La pedagogía de Célestin Freinet: Contexto, Bases teóricas, Influencia. Madrid: Centro de Investigación y Documentacián Educativa.
José Luis Hernández Huerta. 2012. Freinet en España (1926-1939). Escuela popular, historia y pedagogía. Valladolid: Castilla.
José Luis Hernández Huerta. 2017. “Influence and Reception of Freinet in Spain. Map of the Historiographical Maze: Possible Means of Escape (1979-2016)”. Educació i Història: Revista d’Història de l’Educació 29, p. 221-246.
José Luis Hernández Huerta. 2017 “Women and educational renewal in Spain (1931-1939). The contributions of Freinet teachers”. En Antonella Cagnolati kaj Antonio F. Canales (red.), Women’s Education in Southern Europe, p. 187-236. Ariccia: Aracne.
José María Hernández Díaz y José Luis Hernández Huerta. 2009. “La represión franquista de los maestros freinetianos.” Aula 15, p. 201-227.
Xavier Margais. 2002. El moviment esperantista a Mallorca (1898-1938). Edicions Documenta Balear.
Jordi Moreno. 2005. “Sumarísimo de urgencia nº 135. Sidonio Pintado Arroyo, triste historia de un maestro de primera enseñanza”, traduko en la hispana de artikolo originale aperinta en la kataluna revuo Cambrils https://www.foroporlamemoria.info/documentos/2005/sidonio_pintado_marzo2005.htm
Martí Teixidó i Planas. 2003. “C. Freinet, potser el millor pedagog del segle XX”. Revista Catalana de Pedagogia 2, p. 197-211.
[1] Vidu https://www.icem-freinet.fr/archives/ep/32-33/32-1/ep_1_32-33.pdf
[2] Tradukis tiun citon Javier Alcalde.
[3] Ni ne pritraktos ĉiujn en tiu ĉi teksto, sed utilas ne forgesi iliajn nomojn. Krom tiuj menciitaj, temas pri: Manuel Badia Miró, Baró, Andrés Bosch Anglada (n. en Ciutadella, Menorko, 1902), José Bosch Espert (n. en Alginet, Valencio, 1894), Vicente Cancio Echarte (n. en Valearlos, Navaro, 1909), Juan Bautista Crespí Cànoves (n. en Palmo, 1900), José Franquelo Ramos (n. en Antequera, Malago, 1906), Arturo Francisco Lorido Lombardero (n. en Taramundi, Asturio, 1888), Francisco Roselló Gil (n. en Agramunt, Ilerdo, 1896), Antonia Rubiralta Oller (n. en Manresa, 1906), Jerónimo Ruiz Lara, Arturo Soriano García (n. en San Vicente de la Barquera, Santander, 1899), José Vargas Gómez (n. en Villa de Abarán, Murcio, 1898).
[4] Simeón Omella estas omaĝata en la nuna Pedagogia Muzeo de Aragono, en Hŭesko/Osko.
[5] Laŭ la esploro de Jiménez Mier y Terán estis alia Freinet-instruisto el Alconchel, Antonio Márquez, verŝajne familiano de Ricardo. Okazis ofte, ke gefratoj de la sama familio fariĝis instruistoj.
[6] Anekdote, la organizantoj de tiu fuĝo uzis Esperanton kiel sekretan lingvon dum ĝia pretigado. Vidu Ezkieta (2017).
[7] Popola Fronto, 2a jaro, 1937, n. 27 (1 Decembro), p. 3.
[8] Verŝajne temas pri mitraloj, t.e. maŝinpafiloj.
[9] Verŝajne la senco jenas: “al tre disciplinitaj soldatoj”.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Javier Alcalde (14 janvier 2020). Eduki por emancipiĝo. Militrakonto. Consulté le 11 octobre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/rmau