Fino de la mondo estas triakta opero, aŭ pli precize laŭ la difino de la aŭtoro Jan Filip (1911-1971), « simbola socia simfonio ». Interplektiĝas serio da politikaj katastrofoj kaj naturaj angoroj kulminante en la alveno de la dia regno, sola savanto de la homaro.

Ie en centra Eŭropo, iam dum la senlaborula jardeko post 1929. En la luksa laborĉambro de vilao, bone agordita kvaropo de potenculoj (fabrikanto, komercegisto, deputito kaj profesoro) festas la ĵus voĉdonitan leĝon kiu abolicias ne nur religion sed ankaŭ superstiĉon.

Ili celebras la venkon de materialismo, kiu starigas «vere realajn celojn». La parlamenta decido estis atingita dank’al subteno de la laboristaro. Envenas la gvidanto de laboristaro por peti sian rekompencon, la promesitan subtenon al ĉiuj. Sed la trompo rapide evidentiĝas kaj al la laboristo kiu atentigas pri siaj gefratoj mortantaj pro malsato, respondas la komercegisto abomenante lian «malmodernajn kristanajn antaŭjuĝojn». La potenculoj evidente superuzis la naivajn laboristojn.

Rapide ektondras la rebelo de la laboristaro. Homamaso ĉirkaŭas la domegon kiu baldaŭ ekbrulas sub la laŭtaj krioj de « venku la revolucio de la laboristoj ». Haste la situacio fariĝas tragedio ; kristana inĝenero kiu celis intertrakti estas mortpafita. Grupo da viroj ekprenas la ruĝan flagon kaj postĉasas la perfidintan kvaropon ; intertempe tiuj laboristoj perdiĝas en malfido al siaj gvidantoj, pridemandas ilian sincerecon. Dume ekaŭdiĝas la kanto de revolucio, persona versio de la Internacio laŭ Filip : «ek al batalo kun povuloj, potencon ni akiros mem… rompiĝu la katen’, rompiĝu la katen’». Konstatinte la ĝeneralan katastrofon, la forbrulon de sia domo kaj fabriko, la ruinon de sia posedaĵo, la fabrikanto subite rememoras pri sia animo, ekdubas kaj interkverelas kun la komercegisto. Jen aperas grupo da virinoj kiuj alkrias la deputiton pro la homoj mortigitaj okaze de la manifestacio.

La netakseblan ĥaoson kreitan de la socia malkontento akrigas iu natura fenomeno : granda ĉielkorpo kunpuŝiĝas kun la tero kaj post ok horoj, laŭ la stelobservantoj, venos la fino de la mondo. Jen venas fizika fino de mondo, kiu intencis negi sian spiritualan esencon.

La dua akto finiĝas per sceno kiu alproksimigas tiun «socian simfonion» al la misteroj de la malfrua mezepoko, la tutan etoson kaperas profunda mistikismo, la scenejon tintas ruĝkoloro de inferno kaj kolero. Sed la savo alproksimiĝas. Mistera sacerdoto aperas sur la scenejo kaj petas la helpon de la malkredanta profesoro por transporti agoniantan vunditinon, la bonkoran filinon de la fabrikanto. Kien? «Al la kruco – respondas la sacerdoto per – vojo spinoplena kaj ŝtonokovrita, sed sekura. Kaj tie malproksime estas la paco kaj kvieto.»

La tria akto enscenigas la «lastan nokton de la homaro» kaj la tuta opero falas en la plej intensan fantazian neraciemon. Sub la potenco de savanta kruco, la mortintino malfermas la okulojn, la mortpafita inĝenero aperas kiel simpla vundito kaj ĉiuj rolantoj, unu post la alia, konvertiĝas aŭ rekonvertiĝas al la krista mesaĝo… Sed iuj rezistas. Dum la sacerdoto klopodas savi «ĉies animon» li estas siavice mortpikita de la fabrikanto, lasta nekredanto de la asembleo. Al tiu perforta ago respondas la konsterno kaj kompato de ĉiuj ĉeestantoj priplorante la sacerdoton, kiu neatendite savis ilin. En la kreskanta emocio, fabrikanto ankaŭ fine konvertiĝas al la krista amo. La popolo (en la lasta parto de la verko ne plu validas la divido inter laboristaro kaj potenculoj) estas denove kunigita. Ĥoro konstatas : «Tie brulas la malamo kaj teruro, tie furiozas la mortigado, fajro kaj sango – tie-ĉi regas la paco kaj amo». La regno de Kristo alvenas.

La katolika pastro Jan Filip estis aktiva verkisto kaj en la ĉeĥa kaj en esperanto. Lerninte esperanton jam adoleskanto, li tuj kontribuis al Esperanto-rubriko de diversaj skoltaj kaj naciaj ĵurnaloj. En 1930 aperis lia granda vortaro esperanto-ĉeĥa (Velký slovnik esperantsko-český,  V Přerově, Nový národ). En lia abunda verkaro, kiu konsistigas el noveloj, poemoj, teatraĵoj, tradiciaj kantoj kaj radio-dramoj, La fino de la mondo estas lia plej konata kontribuo. Li verkis la unuan version en la ĉeĥa kaj nur poste, kiam la milita tondro  ĉiam pli forte aŭdiĝis, sentis la bezonon verki version destinita al internacia publiko. Konec světa aperis en 1935 ĉe la katolika eldonejo Josef Birnbaum sed estis jam enscenigita unu jaron pli frue ĉe la teatro Slupi en Prago. La muzikon (nekonata partituro) komponis Oldřich Svoboda (1887-1970). La kovrilon por la eldono desegnis la ekspresionista artisto, ankaŭ katolika pastro, Arnošt Hrabal (1886-1969).

La fino de la mondo rompas kun la tradicio de emocia opero, kiu limigas la eventojn al iu persona rakonto kaj intencas peri pli socian, aŭ pli komunan mesaĝon kun fortaj moralaj kaj religiaj valoroj. Neniu rolulo de la opero havas personan nomon. Ili ĉiuj estas alegorioj de sociaj figuroj kaj pentritaj per vole troigitaj trajtoj : la fabrikanto estas karikaturo de protestanto (li deklaras : «unu posedas ĉiurilatan superabundon – kaj alia mortas pro la malsato. Tio estis kaj estos. Tia ja estas la ordo de la mondo»), la komercegisto sed ankaŭ la deputito prezentas «judan tipon», konforme al la stereotipoj de la tempo, la laboristoj malfidas siajn gvidantojn, la virinoj estas malpli materialistaj ol la viroj….

Unu jaron post la esperanta eldono, Ĉeĥoslovakio estos aneksita de Germanio kaj dispartigita. La ideo ke la sociaj malfacilaĵoj rezultante de la krizo de 1929 portos al nova milito kiu kataklismos en ebla fino de la mondo ne estis tiom ofta. Eĉ en esperantaj medioj regis pli ofte blinda optimismo ol klarvido pri la historia evoluo. Ke la katolika religio povus en tiom decida momento savi la mondon, tiu estas la vizio de Jan Filip.

Pascal Dubourg Glatigny

Václav Maria Vlček [pseŭd. de Jan Filip], Konec světa: symbolická sociální souhra ve třech jednáních, Brtnice, Josef Birnbaum, 1935

Jan Filip, La fino de la mondo: simbola socia simfonio en tri aktoj, Brno, Eldonejo de Malkaraj Libroj, 1937.

---

---