Pri la mondo Bonesper kvazaŭ denaske scivolis, eble tial lia plej ŝatata fako en gimnazio estis geografio, ĉar, kiel li rakontis, tio ebligis al li “‚viziti‘ k ‚vidi‘ en mia naiva revado fantazia malproksimajn landojn”. Li fine decidis provi kaj riski, transirante de sia naskiĝurbo Debrecen al Aŭstrio. Lia germanlingva scio tiutempe limiĝis al la frazo “Ich weiss nicht” [mi ne scias]. Dufoje li estis arestita pro lingva miskompreno. Li preparis sin por veturo al Francio, ĝis la eksplodo de la Unua Mondmililito devigis lin reveni al Hungario.Post la sperto, kiom dumvojaĝe ĝenas la lingva baro, li kun junaĝa fervoro provis krei helplingvon por internacia uzo. Tamen, eksciinte pri Esperanto li rezignis pri sia “absurda lingvaĉo internacia”. Aŭdinte pri Ido, li portempe perdis emon kaj volis atendi, kiu el la rivaloj venkos. Kuzo instigis lin aliĝi al Esperanto-kurso en Debrecen, en kiu li surprizite konstatis, ke la kurson gvidas Péter Török (1857-1929), kiu antaŭ la milito estis lia instruisto pri naturscienco, sed tute ne menciis tiam Esperanton al la lernantoj.

Jam antaŭ la fino de la Esperanto-kurso en 1921, li havis korespondantojn en dek landoj. – La vigla junulo origine nomiĝis József Porcsin, sed konata li iĝis per la nomo Bonesper. Li naskiĝis en 1896 aŭ 1897; lia patro ne estas konata.  En 1919, li estis “ruĝa soldato” en la komunista Konsilia Respubliko  de Hungario; kiam pli malfrue, en 1930, aperis libro pri tiu mallongviva respubliko, la kompilintoj danke agnoskis la helpon de diversaj elmigrintaj kamaradoj, inter ili “Bonesper Ruĝamo” (133 Tagoj…. 1930). La persekutoj de la reĝimo kontraŭ maldekstruloj fine devigis lin iri eksterlanden – li neniam denove loĝos en Hungario. Kiel maristo li ekde 1921 vagadis tra la mondo vizitante dudek landojn. En 1927 li fondis maristan Esperanto-grupon en Antverpeno. Post unu jaro ĝi likvidiĝis, ĉar preskaŭ ĉiuj membroj estis ie survoje. Ankaŭ li foriris: al Usono. Li de nun nomis sin Ralph R. Bonesper.

Kiel entuziasma, eĉ fonda membro de SAT (matrikulo: 29), li en 1929 iĝis prezidanto de SAT-rondo en Novjorko. Al la tiujara SAT-kongreso en Leipzig li proponis, ke la asocio kreu novan insignon: “kun ruĝa martelo k falĉilo en la mezo de la verda stelo”. Li instruis Esperanton en la Novjorka Workers School, kiun fondis la Komunista Partio por doni al laboristoj la eblon klerigi sin en vesperaj kursoj. En 1930 li fondis Laboristan Esperanto-Asocion en Norda Ameriko kaj estis ĝia ĉefsekretario.

En la tridekaj jaroj malfortiĝis liaj ligoj kun komunismo. En tio denove rolon ludis la korespondado. Li kaj aliaj novjorkanoj havis pli ol cent korespondantojn en Soveta Unio. Sed ekde 1937/38 la kontakto ĉesis: kelkaj korespondantoj ankoraŭ povis sciigi, ke al ili estas malpermesite havi kontakton kun eksterlando, pli multaj simple eksilentis.

Antaŭ tio, meze de 1932, sovetia Esperanto-bulteno aperigis plendon de Bonesper, ke kelkaj liaj lernantoj ricevas leterojn el Sovetio kun aro da petoj, ekzemple: “Sendu al mi poŝtranĉilon rustimunan,  enpaku ĝin en banderolon da gazetoj tiel, ke la banderolo ne suspektigu la enhavon”. Li komente nomis tion “naŭza servopetemo”. Ke Bonesper ja pretis doni helpon, kiam ĝi estis vere bezonata, montriĝis post la milito. Svedaj kaj francaj SAT-anoj komencis kolektadon de mono kaj vestaĵoj por kamaradoj en Nederlando, Germanio kaj Aŭstrio: estiĝis Sennacieca Solidar-Servo, kiu en junio 1947 transiris en la manojn de Bonesper. Dum jaroj li organizis la ekspedadon de nutraĵ–pakaĵoj el Usono al esperantistoj en Hungario kaj aliaj orienteŭropaj landoj, ankaŭ al Japanio. Inter februaro 1948 kaj februaro 1949 entute 167 pakaĵoj estis senditaj. SAT nomis la sindonemon de Bonesper admirinda: “li kondutas kiel perfekta SAT-ano”. Krome li esploris, ĉu eblas elvenigi el Hungario la poeton Julio Baghy al Svedio por instrui Esperanton tie, sed rezignis, ĉar li komprenis, ke la ŝanco de sukceso estas praktike nula kaj la risko de persekuto pro la nura peto tro granda.

Bonesper plue vigle korespondis. Li ne volis akcepti, ke “sovetia laboristo ne rajtas ricevi eĉ amikan korespondaĵon el eksterlando” (tion li skribis en marto 1954 al la sovetiano Boris Sokolov). La plej interesajn partojn de ricevitaj leteroj li de tempo al tempo laŭtlegis en la Novjorka Klubejo. Tie li renkontis alian hungaron: Tivadar Soros. Laŭ Bernard Golden, kiu dum multaj jaroj ĉeestis la klubajn kunvenojn, Bonesper majstre regis la parolan lingvon:  “li neniam krokodilis – nek hungare nek angle.” Ofte li gastigis vizitantojn en Novjorko. Sian monon li perlaboris interalie kiel deĵoranto en memserva restoracio en la fama 42-a Strato.

Post Hungario kaj la ŝipservado, Usono estis lia hejmlando. Kvankam li eniris la landon sen vizo, do kontraŭleĝe, kaj devis longe atendi por usona civitaneco, li neniam sentis sin malbone traktata; la oficistoj de la Enmigra Oficejo, kiuj devis de tempo al tempo kontroli lin, ĉiam antaŭe ĝentile demandis, ĉu kaj kiam konvenas vizito. En letero al japana korespondanto li kontrastigis tion kun la raportoj, kiuj atingis lin el Hungario, kie la sekreta polico frapas la pordon de suspektato inter la 3a kaj 4a nokte kaj, se li ne rapidas malfermi, senkonsidere rompas ĝin.

En 1967 Bonesper faris sian lastan grandan vojaĝon: per rusa vaporŝipo sur Danubo de Vieno ĝis Soveta Unio. En ĉiu haveno en Aŭstrio, Hungario, Bulgario kaj Rumanio venis tiom da esperantistoj por bonvenigi lin, ke la ŝipestro mire demandis al unu pasaĝero: “Kiu kaj kia estas tiu homo, ke oni venas kun flagoj kaj muziko por saluti lin ĉiuhavene? Ĉu li eble estas speciala sendito de la usona Prezidento?”

En marto 1971 lia dommastro rimarkis, ke li ne vidis Bonesper dum pluraj tagoj. Li malfermis la pordon de lia loĝejo kaj trovis surlite la kadavron. Koratako faligis lin kvin tagojn antaŭe. Li ne postlasis familion. John L. Lewine, kiu dum tridek jaroj prezidis la Novjorkan Klubon, prizorgis la funebran ceremonion. La cindron de Bonesper li enterigis en florbedo en sia ĝardeno, kiun la mortinto, entuziasma ĝardenamanto, ofte admiris dum vizitoj. Lewine agis ankaŭ kiel testamenta plenumanto. En 1976 li povis sciigi, ke, konforme kun la deziro de Bonesper, pli ol 15.000 dolaroj iros al Esperanto-Ligo por Norda Ameriko (ELNA). Pli malgrandajn sumojn ricevis UEA kaj la Novjorka Klubo. Krome 15 ekzempleroj de Plena Ilustrita Vortaro estis destinitaj por esperantistoj en orienta Eŭropo. Per la vortoj de Bernard Golden: “Oni ja povas diri, ke la tuta esperantista agado de Bonesper pravigis lian Esperanto-nomon; li vere disradiis la bonan esperon”.

Ulrich Lins

Fontoj

Enciklopedio de Esperanto, 1933-34, p. 554.

133 tagoj de Sovethungario, Leipzig, EKRELO, 1930.

Ralph R. Bonesper, “La mondo malgrandiĝis por mi”, en: Consuelo de Sanchez-Latour, Esperanto tra la mondo, Guatemala 1958, p. 183–190.

Letero de Bonesper al Boris Sokolov, 30-3-1954, kaj letero de Bonesper al Kurisu Kei, 14-9-1954 (en la postlasaĵo de Kurisu Kei, JEI, Tokio).

Personaj komunikoj de John L. Lewine, 17-1-1977, kaj de Bernard Golden, 25-6-1981.

Bernard Golden, “Esperantisto de la monato”, Budapeŝta Infomilo, marto 1977, p. 6–7.