En oktobro 1921, Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista (IKUE) komunikas sian plej novan atingon: episkopo en Nederlando konfirmis sian « emfazan deziron, ke ĉiu propagando por Internacio Katolika (IKA) kaj Katolika Mondo restu ĉesigita kaj ke ĉiu inter-rilato kun d-ro Metzger en Graz estu rompita ».La viktimo de la «samideanoj» estas la germandevena tiam 34-jara pastro Max Josef Metzger (1887–1944), doktoro pri katolika teologio kaj, kiel juĝas unu lia kunlaborinto, « lerta kaj entuziasma esperantisto », kiu « bonege parolis » la lingvon. Metzger partoprenis la Unuan Mondmiliton kiel divizia pastro. Tio decide influis lian vivon. Post malsaniĝo li akceptas en 1915 vokon al Graz (Aŭstrio) por aktivi en la tiutempe multe primokata kontraŭalkohola movado, kiun li konsideras formo de protesto kontraŭ la malbonoj de la burĝa socio. En februaro 1917 li publikigas dekdupunktan pacprogramon, kiu restas preskau sen resono. Papo Benedikto XV gratulas lin; lia propra, pli granda pac-iniciato de 1-8-1917 same fiaskas.

Ankaŭ en 1917, Metzger fondas Mondpacan Ligon de Blanka Kruco por akceli interpopolan kompreniĝon kaj pacon. Por tiu ligo li adoptas en 1918 Esperanton kiel internacian korespondlingvon.

Metzger nomas rasismon kaj ŝovinismon krimoj. Li ne nur energie forĵetas la instruojn pri «justa milito», sed ankaŭ pli klare ol multaj samkredanoj konsideras dissplitiĝon, pasivan sintenon al socia mizero kaj silentadon pri milita teruro kontraŭaj al la valoroj de la katolika eklezio. Sur tiu ideologia bazo, sed ofte kontraŭ la volo de siaj superuloj, kiuj malfidas desubajn renovigajn tendencojn, li decidas proprainiciate agi por sociaj reformoj.

Kun lia helpo stariĝas en 1920 Internacio Katolika (IKA), kiu kiel kunfando de Blanka Kruco kaj de la antaŭmilita IKUE estu granda katolika organizaĵo por kunlaboro sur diversaj praktikaj laborkampoj. Metzger kunfondas ankaŭ junularan sekcion de IKA, sub la nomo Mondjunularo Katolika (MOKA), Kunestrarano de MOKA estas la hungara prelato Sándor Giesswein (1856–1923), amiko de Metzger, al kiu kiel pacifisto, esperantisto kaj pledanto por sociaj reformoj li multe similas. Ambaŭ organizaĵoj enkondukas Esperanton; ĉiuj landaj direktoroj estas esperantistoj. Metzger mem iĝas direktoro de la Centra Oficejo en Graz. Pluraj katolikaj ekstermovadaj organizaĵoj aliĝas al IKA. Dum iom da tempo ŝajnas, ke granda mondorganizo funkcias pere de Esperanto.

La unikan ŝancon elprovi la praktikan utilon de la lingvo por katolikaj celoj malebligas la ĝisostaj katolik-esperantistoj. Sekve de la interveno de IKUE-pioniroj, la ekleziaj aŭtoritatoj komencas bojkoti la laboron de IKA. Kolektante simpati-deklarojn de la hierarkio, IKUE klopodas reestabli sian monopolan rolon en la katolika Esperanto-movado; ĝenas ĝin la porpaca, « nur » peresperanta karaktero de IKA kaj ties kelkokaza malrespekto al burĝ-modera konduto. De 1921 ĝis 1923, Espero Katolika, la organo de IKUE, plenplenas de tre akraj atakoj kontraŭ Metzger kaj IKA. La aktivuloj de IKA estas malestime nomataj « novuloj en Esperantujo », kiuj antaŭ la milito « ne estis Esperantistoj aŭ ne ankoraŭ ludis ian rolon ». Metzger siaflanke riproĉas al la estroj de IKUE, ke ili traktas Esperanton kiel memcelon.

Metzger, klasifita kiel duaranga esperantisto, ne cedas. Post Blanka Kruco (1918–1920), li ekeldonas, en majo 1921, novan Esperantan gazeton Katolika Mondo kun baldaŭ 2000 abonantoj, organizas ĉiujarajn kongresojn de IKA, instalas en Graz Internacian Katolikan Esperanto-Oficejon kaj aperigas dudekon da libroj kaj broŝuroj pri aŭ en Esperanto.

Kiel unua germano post la milito Metzger fine de 1921 prelegas, franclingve, dum packongreso en Parizo. Li prelegvojaĝas tra diversaj landoj kaj akiras renomon kiel gvida reprezentanto de katolika pacifismo. Multe atentata estas parolado en Hago en 1928: « La milito dankas sian ekziston en la mondo nur al la patro de la mensogo. Nur ankoraŭ per mensogo oni povas ĝin hodiaŭ ebligi. Avida mamonismo, impertinenta imperiismo, aroga naciismo kaj cinika makiavelismo, tiuj mensogaj gefratoj staras apud ĝia lulilo. » (Citita en Drobisch, p. 50) Ne malmultajn tamen ŝokas, ke katolika pastro faras publikan alvokon al militrezistado.

Pia sacerdoto, eminenta oratoro, bonega organizanto, kelkfoje lerta komercisto, iom komplika karaktero, malmulte kompromisema  – la ekleziaj instancoj plue konsideras lin „deviulo“ aŭ eĉ tre nekristane kalumnias lin. Pro la malamika sinteno de la episkopo de Graz, Metzger en 1928 transloĝiĝas al Meitingen en Bavario. Pacifismo ĝenerale troviĝas en senespera pozicio kontraŭ la  nazia antaŭenmarŝo, tiel ke ankaŭ IKA iom post iom stagnas; pro la obstrukco de IKUE la rolo de Esperanto malgraviĝas. Tamen, kiam IKA restas nur studrondo por internaciaj kaj sociaj problemoj, ankoraŭ triono de ĝiaj komitatanoj estas esperantistoj. Katolika Mondo ĉesas aperi en 1928, anstataŭas ĝin – ĝis 1934 – la organo de MOKA, La Juna Batalanto, redaktata de Wilhelm Solzbacher, kies tendenco estas «internacieca, pacifisma, sociala, vivreforma».

Intertempe Metzger, ne plu multe aktivante por Esperanto, dediĉas pli da tempo al religia kongregacio, la Kristoreĝa Societo, kaj poste al la movado Una Sancta, en kiu solidare kunlaboras katolikoj kaj nekatolikoj. Metzger pledas por fundamentaj reformoj de la eklezio, anticipante multon, kion jardekojn poste realigos la Dua Vatikana Koncilio. Li kreas liturgion pli laŭtempan, disvastigas popularajn interpretojn de la Biblio, celebras la diservon vid-al-vide kun la kredantoj (ĝis episkopa malpermeso), kvazaŭ hereze pledas jam en 1939 por nacilingvaj mestekstoj kaj postulas dialogon kun marksistoj.

Nemirige, multaj ŝokiĝas pro tiaj neortodoksaj ideoj. Metzger spertas miskomprenojn kaj suspektadojn. Al tio post 1933 aldoniĝas insultaj artikoloj kontraŭ li en la nazia gazetaro, kontrolado de liaj predikoj kaj kelktaga arestiĝo pro pacalvoko. En 1935 la revuo Christkönigsbote, eldonata de Metzger, estas konfiskita pro preĝo «por ĉiuj judoj, por ĉiuj komunistoj, kaj por ĉiuj kiuj estas persekutataj». En novembro 1939, li estas denove malliberigita, laŭdire pro implikiĝo en atenco kontraŭ Hitler. Dum la unumonata restado en prizono li petas la papon establi sekretariejon por unueco de ĉiuj kristanoj – unu plia larĝvida iniciato realigota postmilite.

De 1940 Metzger laboras en Berlino. Lia aŭstra kunlaborinto Walter Mudrak, ankaŭ esperantisto, vizitas lin en 1942 kaj rimarkas, ke Metzger malgraŭ amaso da taskoj plue interesiĝas pri Esperanto, lingvo jam anatemita en la Tria Regno. Metzger ellaboras tiam skizon pri la strukturo de postmilita Germanio por la protestanta episkopo de Uppsala, kiu petu la aliancanojn pri nehumiligaj packondiĉoj (t. n. Memorandum, vd. sube). Sed la planon perfidas membro de Una Sancta al Gestapo, kiu fine de junio 1943 arestas la pastron. En granda pseŭdoproceso antaŭ la t.n. Popola Tribunalo, sub prezido de la nazia mortigisto en juĝista robo Roland Freisler, Metzger estas kondamnita al morto pro « defetismo », eĉ ne ricevinte eblecon defendi la motivojn de sia agmaniero. Kaj ankoraŭ tiumomente la « oficiala » eklezio distancigas sin de li. La ĉefepiskopo de Freiburg, Conrad Gröber, kiu pli frue protektis Metzger kontraŭ nazia persekutado, unue nomas en letero al la advokato la akuziton «ekzaltita ŝvebanto sur nuboj», sed post la verdikto, en letero al Freisler, kulpigas Metzger pro «krima agado», neniel pravigebla per idealismo.

Ne sciante pri tio, Metzger konservas sian spiritan suverenecon kaj notas unu monaton post sia kondamno, ke estas « ne honto, sed honoro…, esti nomata ‘senhonora’ de tia tribunalo ». La 17an de aprilo 1944 li estas senkapigita en la malliberejo Brandenburg-Görden. Nur en 1997 la verdikto estis oficiale nuligita.

Pluraj ideoj, por kiuj pionire batalis Metzger, estas nun ĝenerale akceptitaj de progresemaj katolikoj: batalo por paco kaj socia justeco, liturgia reformo, opini-interŝanĝo kun ateistoj, proksimiĝo de la katolika kaj aliaj kristanaj religioj. En 1969, okaze de la 25a datreveno de lia morto, altaj reprezentantoj de la katolika hierarkio nomis lin « avangardisto en la plej bona senco de la vorto ». Kardinalo Karl Lehmann, la multjara prezidanto de la germana episkoparo, en decembro 2015 publike bedaŭris,  ke la rolo de Metzger en la historio de la kontraŭnazia  movado estis longe pretervidata. Malfrue plenumiĝis deziro, formulita de Metzger en la mortoĉelo: « Postaj tempoj pli bone komprenos min – ĉar ĉiam estis mia fato, ke mi antaŭis la tempon kaj tial ne povis esti komprenata. »

Ulrich Lins

Bibliografio

Klaus Drobisch, Wider den Krieg. Dokumentarbericht über Leben und Sterben des katholischen Geistlichen Dr. Max Josef Metzger, Berlin, Union, 1970.

Christian Hess, „Ohne Christus, ohne tiefstes Christentum ist Krieg“. Die Christkönigsthematik als Leitidee im kirchlich-gesellschaftlichen Engagement Max Josef Metzgers, Paderborn, Bonifatius, 2016.

Josef Maria Ipfelkopfer, Dr. Max Joseph Metzger und Esperanto, Augsburg, Esperanto-Sprachklub, 2014.

Karl Lehmann, Der Priester Max Josef Metzger. Gestapo-Haft und Todesurteil, Berlin, Hentrich & Hentrich, 2016.

Dieter Riesenberger, Die katholische Friedensbewegung in der Weimarer Republik, Düsseldorf, Droste, 1976.

William Solzbacher, Josephine Solzbacher Kennon, Peace Movements Between the Wars: One Man’s Work for Peace, Lewiston, Edwin Mellen Press, 1999.

Bildo

katholisch.de/dpa/KNA