Post la fino de la dua mondmilito, loĝis en Francio centoj da miloj de hispanaj ekzilitoj. Ili ĉefe pasigis la jarojn de la milito en koncentrejoj, laborkompanioj kaj ankaŭ kiel soldatoj de la franca armeo. Fakte, estis la hispanoj de batalono “La Nueve”, kiuj liberigis Parizon gvidataj de la generalo Jacques-Philippe Leclerc.

Inter ili, multnombris la anarkiistoj, kiuj antaŭ la intercivitana milito en Hispanio (1936-1939) partoprenis la plej gravajn organizaĵojn de la proletara klaso. Temis pri idealistoj, tre ofte elkoraj pacistoj, kiuj sentis sin devigataj batali kontraŭ la faŝismo. Dum la unuaj monatoj de tiu milito, ili ankaŭ iniciatis en parto de la lando unikan eksperimenton de socia revolucio grandskale, kiu montris al la mondo, ke eblis krei horizontalan socion memregatan de la laboristoj, kie mono havus neniun rolon kaj kie socia justeco kaj egaleco povus kunekzisti kun efikeco en la diversaj dimensioj de ekonomio bazita sur la kolektivismo de fabrikoj kaj kampoj. Post jarcentoj de religia subpremado, la nova sistemo estis kontraŭklerikalisma kaj proponis racian edukadon por klerigi la laboristojn. Por tiu generacio de viroj kaj virinoj, ambaŭ eventoj, milito kaj revolucio, restos porĉiame kiel la plej signifaj travivaĵoj de siaj vivoj.

Meze de la 1940-aj jaroj tiuj hispanaj ekzilitoj estis optimismaj. Ili imagis, ke post la falo de Hitler kaj Mussolini, la demokrataj landoj daŭrigos sian kontraŭfaŝisman batalon ankaŭ en Hispanio. Ili tiam ne povis antaŭvidi ke la tiea diktatoro, Francisco Franco, estros la landon ĝis sia morto en 1975. En tiu kunteksto, la junaj anarkiistoj loĝantaj en Francio decidis organizi sin por kunordigi tutmonde la agadon de la liberecanaj junuloj. Tiel, en 1946 en Tuluzo ili kreis provizoran komitaton por la starigo de Junul-Anarkista Internacio. En tiu komitato ĉefrolis du esperantistaj barcelonanoj: Germinal Gracia (1919-1991) kaj Eduardo Vivancos (1920). Kiel ĉiu anarkiista asocio, ĝi bezonis oficialan organon. Por atingi internacian legantaron, oni decidis, ke ĝi estu redaktita en Esperanto, nomata Senŝtatano kaj ĝia unua ĉefredaktoro  estu Vivancos . Inter 1946 kaj 1948, ĝi aperis 14-foje. Poste, nederlanda teamo transprenis la redaktan respondecon.

Ekde la unuaj jaroj, enhave kaj lingve tiu revuo estas altkvalita. Kvankam ĝi devis alfronti severajn ekonomiajn malfacilaĵojn, ĝi disvastiĝis en multaj eŭropaj landoj, sed ankaŭ ekster la malnova kontinento, ekzemple en Azio. Tiel, ĝi utilis por interkomunikigi aziajn kaj eŭropajn anarkiistojn. Kelkaj kunlaborantoj en tiu ĉi periodo estis la japano Taiji Yamaga (1892-1970) kaj la ĉino Lu Jianbo (Chien Bo, 1904-1991). La fruktoj de tiuj kontaktoj videblos dum jardekoj, eĉ kiam la revuo ne plu ekzistos. Ĉi-rilate, menciindas la unua hispanlingva eldono de Daŭdeĝingo, ĉefverko de la taoismo, tradukita de Vivancos (kaj komisiita de Garcia) pere de ponta versio en Esperanto farita de Yamaga  (Mexico, 1963). Tiam Garcia loĝis en Venezuelo, Vivancos en Kanado kaj Yamaga en Japanio, sed ili daŭrigis siajn amikajn kaj kunlaboran rilatojn, iniciatajn en la periodo de Senŝtatano.

Koncerne la enhavon de Senŝtatano, granda parto de la tekstoj estas tradukoj de klasikaj aŭtoroj, kiel Proudhon, Kropotkin aŭ Tolstoj, celantaj al la klerigo de la internaciisma proletaro. Aliaj kutimaj artikoloj temas pri la agado de liberecanaj grupoj en iu konkreta urbo aŭ lando. Trie, la revuo ankaŭ inkludas informojn pri eventoj de frataj movadoj, kiel pacismo, sed ankaŭ de la esperanta movado, interalie pri la kongresoj de SAT kaj UEA. Tamen, la plej gravaj eroj de la revuo pritraktas tiujn du ŝlosilajn okazaĵojn en la vivo de la redakcianoj: la milito kaj la revolucio. Tiusence, multas la rememoroj kaj analizoj, kritikoj kaj memkritikoj, anekdotoj kaj denuncoj pri pluraj aferoj rilate al la agado de la hispanaj puĉistoj kaj la teruraj jaroj en koncentrejoj. Tiuj tekstoj estas pasie verkitaj, eble por esti legataj laŭte de talentaj oratoroj. Pri la revolucio oni fieras, ke memorganizado de la socio eblas kaj eĉ ke ĝi funkcias pli bone kaj efike ol tiu kapitalisma. Pri la milito oni plendas pri la malunuiĝo de la demokrata flanko kaj pri la nula helpo de la registaroj de landoj kiel Francio aŭ Anglio. Pri la koncentrejoj oni memoras kruelajn okazaĵojn, sed ankaŭ amuzajn aventurojn. Pri la diktaturo oni memorigas la legantojn, ke ekzistas ankoraŭ miloj da homoj en malliberejo pro politikaj kialoj, kaj ankaŭ en ekzilo, ekzemple en pluraj amerikaj landoj. Kaj aliaj, kiuj daŭre batalas gerile por la demokratio en Hispanio. Fine, oni ofte rememoras mortintajn homojn, kiuj ĉefrolis en la pasintaj jaroj, plejparte hispanoj, sed ne nur, ankaŭ homojn, kiuj batalis en la kadro de la internaciaj brigadoj.

Substrekindas diversaj kuriozaĵoj, kiel letero de Lanti, en kiu la fondinto de SAT bonvenigas la novan revuon kaj sendas kuraĝon al la redakta teamo, konfesante ke ankaŭ li sentis sin proksima al la anarkiistaj idealoj kiam li estis juna.

Iam, la membroj de la provizora komitato komprenis, ke nenie ekzistas organizaĵoj de junaj liberecanoj kompareblaj al tiuj hispanaj. Ili tial rezignis pri la kreo de internacia asocio, sed ili tenis Senŝtatano kiel efikan klerigan kaj komunikan organon de la liberecana movado ĝis 1955, la jaro de la malapero de tiu malkonata, sed influa revuo.

Javier Alcalde

Vidu ankaŭ

Germinal

Bibliografio

Javier Alcalde, “Eduardo Vivancos kaj la liberecana Esperanto”, postparolo al dulingva eldono de Eduardo Vivancos, Unu lingvo por ĉiuj: Esperanto, Calúmnia, 2019, p.77-91.

Jordi Alcàsser, Lengua Internacional y movimiento libertario, Materiales de Reflexión n. 67, Madrid, CGT, 2009.

Will Firth, Esperanto und Anarchismus, Berlin, Maldekstra Forumo, 1999.

Antonio Marco Botella, Laboristaj Kronikoj pri la Hispana Esperanto-Movado, Paris, SAT-Broŝurservo, 1996.

Eduardo Vivancos, El Esperanto. Un idioma para todos, Ruta n. 17, 1974.

Eduardo Vivancos, “Pri la historio de Senŝtatano”, Senŝtatano, 1953.

---

---