Kutime en militoj ĉefrolas viroj, kaj tio ankaŭ okazis dum la hispana milito (1936-1939). Ja veras ke estis kelkaj virinoj inter la milicanoj, sed temas pri escepto. Plejparte la virinoj spertis la militon alimaniere. Tiurilate, du membiografioj de esperantistinoj utilas por prilumi tiun perspektivon.

La vivoj de Trinitat Garcia (1918-2017) kaj Anna Rosselló (1923-2020) dividas plurajn dimensiojn, sed ankaŭ havas evidentajn diferencojn. De simila aĝo, ambaŭ edziniĝis al instruisto de Esperanto kaj ambaŭ devis konstante lukti kiel patrinoj. Ili venis el malsamaj soci-ekonomiaj medioj, kiuj verŝajne influis ilian ideologian evoluon. Iliaj itineroj montras plurajn nuancojn de la kataluna Esperanto-movado kaj ankaŭ la sekvojn de la hispana milito por ĝiaj travivintoj. Unuflanke, Trini naskiĝis ene de socie tre malalta familio en vilaĝo Balsapintada, en suda regiono de Hispanio nomata Murcia. Ŝi havis tri fratojn. Kiam ŝi aĝis tri jarojn ili migris perŝipe al Sant Cugat del Vallès (Katalunio), la patro piede kun la kaprinoj. Dume, Anna naskiĝis en Flix, kataluna vilaĝo ne for de Aragono. Ŝia familio estis (relative) riĉa, katolika, tradicia kaj fervore konservativa kaj katalun-naciisma. Ŝi havis ses gefratojn.

Instigita de Ramon, unu el siaj fratoj, jam esperantisto, la dekdujaraĝa Trini lernis Esperanton en Laborista Esperanta Grupo ene de la loka asocio Unió Santcuganenca. Pro la iniciato de ĝiaj instruistoj, tiu grupo ligiĝis al PUIL (Prolet-esperantista Unio de Iber-amerikaj Landoj) kiu ligiĝis al IPE kaj eldonis la revuon Proleta Voĉo. Aldone, preskaŭ ĉiuj el ĝiaj membroj aniĝis ankaŭ al Bloc Obrer Camperol [Bloko Laborista Kamparana], kiu poste fariĝis POUM (Partit Obrer d’Unificació Marxista, Laborista partio por Marksisma Unuiĝo). Instruis al ŝi la internacian lingvon du fondintoj de proleta Esperanto-klubo proksima al SAT: la anarkiisto Pere Casanovas kaj la komunisto Ramon Arteu. Tiu lasta, POUM-ano, dummilite partoprenis la urbestraron kune kun aliaj esperantistoj, kiel Jaume Cussó de la komunista partio PSUC (Partit Socialista Unificat de Catalunya – Unuiĝinta Socialista Partio de Katalunio) kaj prezidinto de Laborista Esperanto-Grupo. La sekvaj instruistoj de Trini estis Francesc Surinyac, ano de la Enciklopedia Popola Ateneo de Barcelono kaj de PUIL, kaj Josep Anglès (1903-1939), ĝenerala sekretario de Internacia Ruĝa Helpo kaj aktiva membro de POUM. En 1937 Trini edziniĝis al Josep Anglès, kiu sukcesis vidi unufoje sian filon Francesc (nask. 1938) antaŭ ol esti murdita, laŭ Trini, de stalinistoj. Lia familio decidis tamen ne agnoski filon de malriĉa migrintino kaj tio signifis severajn ekonomiajn (ne nur) malfacilaĵojn por Trini kaj Francesc. Krome, ŝi komencis leĝan batalon por ke ŝia filo nomiĝu Anglès, kiun ŝi gajnos post dekses longaj jaroj. Aliflanke, la kvar fratoj de Trini luktis kontraŭ la ribeluloj, la POUM-ano Ramon kiel ĉefo de la lokaj milicanoj. Fine, Ramon kaj alia frato ekziliĝis al Francio. Pro tio la plej juna frato enprizoniĝis dum kvar jaroj, sed ankaŭ Trini oni persekutis; ŝi saviĝis lastmomente dank’al amikino ŝia kiu konis influan membron de la naciista partio Falange.

La dummilita situacio de la familio de Anna ankaŭ malfacilis. Temis pri dekstrema familio en regiono kontrolata de la respublikana registaro. Tial, kiam ekis la milito, la patro de Anna estis la unua en la listo de homoj mortigotaj fare de la lokaj anarkiistoj. Kaj Carles, unu el ŝiaj fratoj, la tria. Bonŝance Josep, la plej aĝa frato, ĉefrolis en la loka kontraŭfaŝisma revolucia komitato, kaj sukcesis malhelpi tiujn murdojn. Fine ambaŭ fratoj decidis partopreni la batalon kontraŭ la faŝismo. Post la milito Josep ekziliĝis al Francio, dum Carles kondamniĝis en Hispanio al 30 jaroj en prizono (tamen li liberiĝis post 6 jaroj), kaj la juna frato Francesc fariĝis pastro. Kiam en 1950 Anna aranĝis komplikan vojaĝon por viziti Josep en Francio, helpis ŝin iu homo en Andoro. Temis pri Josep Travesset (1916-2002?), kataluna instruisto de Esperanto kaj UEA-delegito, kiu forte impresis ŝin. Ili geedziĝis la sekvantan jaron.

Ambaŭ virinoj suferis sub la reĝimo de Franco, Trini pro la maldekstrema ideologio de sia tuta familio. Ili estis “ruĝuloj”. Kvankam de konservativa deveno, la familio de Anna ankaŭ estis malfidata, ĉefe pro sia katalunisma agado. Krome, la patron de Anna oni suspektis pro la fakto ke la anarkiistoj dum la milito decidis ne murdi lin. En 1940 li mortis akcidente en prizono. Sed estos ŝia filino Carme (nask. 1954), kiu plej multe suferos, precipe kiam dum la lastaj semajnoj de la diktaturo la polico kruele torturis ŝin. Tio estis turnopunkto por iliaj vivoj.

Por ambaŭ virinoj Esperanto gravis. Post la forpaso (unue malapero) de sia edzo, Trini daŭre praktikis la lingvon danke al D-ro José Borrell, kiu multe aktivis en IPE. Fine ŝi kreis lokan grupon nomatan «Jozefo Anglès», instruis la lingvon, kaj ĉeforganizis plurajn esperantajn eventojn en sia urbeto Sant Cugat, interalie SAT-kongreson en 1986. Ŝi ĉiam tenis siajn valorojn pri socia justeco, aktivis por Esperanto kaj luktis por sia familio. La titolo de ŝia membiografio kaptas tiun esencon: “Mia vivo, mia granda batalo kaj mia subteno.” Ŝia granda batalo estis ŝia filo Francesc, kiu fariĝos sukcesa kuracisto (kaj skulptisto)[1]. Ŝia subteno, Esperanto.

Dume, danke al la helpo de brazilaj esperantistoj Anna kaj Josep ekziliĝis al Brazilo en 1956, kaj restis en Sudameriko dum ok jaroj, vojaĝante piede kun la filino Carme tra multaj landoj. Ili profitis la okazon por varbadi pri Esperanto kaj por studi la lingvan diversecon de la amerikaj popoloj. Ili publikigis dudekon da libroj rakontante siajn travivaĵojn. Tiuj vojaĝoj konatigis Anna kun malsamaj realoj kaj tio faris ŝin pli progresema el politika vidpunkto (vidu ilian unuan publikigitan libron De burgès a socialista, 1972 – “De burĝo al socialisto”). Sed tio, kio ĉiam difinis ŝin estis ŝia amo al la kataluna nacio, kiu konstante videblas en ŝia membiografio: “Ja venkita, sed neniam submetita”. Venkita pro suferoj kiel tiuj de la patro, la frato kaj la filino ; neniam submetita, ĉar ŝi neniam ĉesis batali, interalie por la sendependeco de Katalunio.

Kurioze ambaŭ virinoj decidis verki siajn memorojn, ambaŭ en la kataluna lingvo. Temas pri fontoj, kiuj helpas kompreni la multflankajn kialojn kaj rilatojn de Esperanto en la hispana milito. Tiu de Anna inkludas poemojn, kiuj interplektiĝas kun la rakonto. Trini verkis  sian memorlibron malsana enlite; ĝi enhavas multajn detalojn kaj ankaŭ bonkvalitajn bildojn.

Javier Alcalde

Fontoj

Trinitat Garcia Cobacho, La meva vida, la meva gran lluita i el meu puntal, memeldonita, 2011.

Anna Rosselló i Elias, Vençuda sí. Doblegada mai!, Barcelono, Rafael Dalmau, 1992 [ekzistas dua eldono publikigita en 2004 de eldonejo Mediterrània kun nova titolo Memòries d’una lluitadora. Vençuda sí. Doblegada mai!].

Anna Rosselló i Elias kaj Josep Travesset i Pijoan, De Burgès a socialista, memeldonita, 1972 [ekzistas dua eldono publikigita en 1986 de eldonejo El Llamp kun nova titolo El més gran desert és una gran ciutat].

Bibliografio

José Fernando Mota Muñoz, La República, la guerra i el primer franquisme a Sant Cugat del Vallès, 1931-1941, L’Abadia de Montserrat, 2001.

Bildo

José García Narezo, La Kamparo, 1937, Nacia Arta Muzeo de Katalunio, Barcelono.

[1] La familio denove aperas libro de la kataluna verkisto Vicenç Villatoro, kiu prezentas rekonstruon de la vivo de la (hebrea) familio Bassat. La posteuloj de Trini plutenis vivan familian memoron. La filo de Francesc sciis pri la esperantisteco de sia avo kiel unu el lia ĉefaj trajtoj kaj pri kelkaj detaloj de ties mortigo dum tiu kompleksa kaj perforta historia periodo. Li estis la kuracisto de Villatoro kaj iam konfesis sian intereson por liaj verkoj : «mi multe ŝatis vian libron pri la familio Bassat, ĉar temas pri la sama kunteksto, kiun travivis mia avo. / Ĉu via avo? / Jes, li estis esperantisto. / Esperantisto kaj kio alia? Ĉar tiaj aferoj neniam iris solaj. / Li estis ano de POUM kaj estis mortigita… unue oni pensis de la soldatoj de Franco, sed poste mia patrino konvinkiĝis, ke estis la stalinistoj» (V. Villatoro El retorn dels Bassat, Barcelono, Edicions de La Magrana, 2016).