Johan Hammond Rosbach (1921-2004)

En Homoj kaj riveroj, KOKO, Kopenhago, 1957 : «La rusa kanto», 71-77 ; «Riveroj», 78-96; «Bravulino», 104-117; «Bildo rompiĝis», 118-120.

«La morto de inĝeniero Besko», Nica Literatura Revuo, 5, 6, 1960, 215-216.

Johan Hammond Rosbach estas norvega lingvo-instruisto, fekunda esperanto verkisto. Li lernis esperanton en la jaro 1938 kaj dum la germana okupacio komenciĝinta en aprilo 1940 li laboris du jarojn en minejo kaj pro nekonata kaŭzo spertis enkarcerigon en koncentrejo. Post la milito, li fariĝis instruisto ĉe la gimnazio de Sarpsborg en suda Norvegio, longe engaĝis sin por instruo de esperanto kaj aktivis en la movado. Li verkis kaj publikigis pli ol cent rakontojn en esperanto. En sia maljuneco li ankaŭ aperigis kelkajn verkojn en la norvega, specife etimologiajn. Spronas lian inspiron  ofte personaj travivaĵoj.

«La rusa kanto» bildigas du diverskuntekstajn spertojn de enfermiteco. La mi-rakontanto memoras pri junaĝa ekskurso en kavernoj okaze de kiu li kune kun siaj kamaradoj surventre enrampis tre mallarĝan pasejon. Tiu memoro revenis al li okaze de dummilita enkarceriĝo. Kvankam dum la ekskurso «neniam (l)in trafis klaŭstrofobia sento», en la ĉelo li forte sentis «la malfreŝon kaj la malliberecon». La restadon enprizone li dividis kun rusa soldato el Leningrado kiu inventis kanton elvokantan arĝentan pluvon de la luno. Tiu dolĉa melodio fariĝis por ambaŭ kunsortuloj ago de rezisto kaj helpis al pluvivado. Rosbach milde taksas siajn gardistojn «du gestapistoj relative bonkoraj». Post la fiaskinta atenco kontraŭ Hitler la 20-an de julio 1944, konata kiel Operaco Walküre, la rusa soldato estis senprokraste ekzekutita.

«Riveroj» estas pli longa rakonto kiu komenciĝas kun la pasio de junulo pri riveroj, metaforo kaj stimulo al vojaĝo : unue en nazia Germanio en 1937, postmilite al Parizo, survoje al la UK en la jaro 1950. En Parizo li surstrate hazarde renkontiĝas kun armendevena viro, rifuĝinta en 1936, post la refondo de la soveta respubliko. Komenciĝas tiam rakonto en la rakonto. La armeno rakontas pri tri fremdaj soldatoj kiuj mortbatis maljunan matematikiston kaj perfortis lian filinon. La okupaciantaj aŭtoritatoj ne toleras la mispotencon kaj sendas oficiron helpe al la viktimoj. Rapide tiu kompate enamiĝas al la junulino, enloĝiĝas en ŝia hejmo kaj kaŝe forlasas la armeon. «Ne la uniformoj, ne la flagoj, ne la haŭtkoloroj devus decidi, ĉu tiu aŭ tiu homo estas nia amiko aŭ nia malamiko», rezonas la oficiro. Reciproka la amo tamen ne estas kaj la junulino baldaŭ forlasas la hejmon. Ŝi reaperas post unu jaro kun nova kunulo, la «fieraĉa kaj aroganta» sed forta leŭtenanto kiu kulpis pri la krimo. La viktimo fasciniĝis pri la kulpanto. Kiam la norvegaj vizitantoj pridemandas la armenon : «kiam okazis la historio… ĉu dum la lasta milito?», Rosbach rebatas sian celitan argumenton : «la historio povus esti okazinta dum kiu ajn milito kaj en kiu ajn lando».

«Bravulino» kaj «Bildo rompiĝis», du sinsekvaj rakontoj pri nacia mallojaleco kaj torturoj surfonde de seksa allogeco. Elprenita de koncentrejo, iu kaptito estas portata al la loka sidejo de Gestapo. Pri la motivoj kaj celoj de la violentaj pridemandantoj la leganto nenion scias. La rakonto koncentriĝas pri la proceduro de la demandado dum kiu bela alloga norvega virino estas humilige senvestigita kaj torturita antaŭ la okuloj de la pridemandato. La naŭza striptizo daŭras longajn paĝojn ĝis la vico de nia protagonisto venas. Tamen la konkludon la leganto ne ekscias. Ĉu li kapitulaciis aŭ ne? Alia fenomeno interesas Rosbach en tiu novelo. En la «Bildo rompiĝis», li daŭrigas la rakonton kaj aldonas piednotan postmilitan anekdoton. En la tribunalo, li retrovas kelkajn kamaradojn el la koncentrejo. Tie estas juĝata la pseŭdotorturita virino kiu estis ludinta la rolon de allogilo dum sinsekvo de pridemandadoj : «norvega knabino kiu … vendis sin al Gestapo… faris tiun laboron por la tiamaj malamikoj de nia lando». Tiu estas la nura trovebla spuro de nacia sento en la rakontoj de Rosbach.

«La morto de Inĝeniero Besko» estas mallonga rakonto, preskaŭ bedaŭra penso pri «mortiga deziro» por eksa kunkaptito en koncentrejo kiu tie izoliĝis de la grupo kultivante arogantajn kondutojn kaj netuŝeblajn ideojn.

Pascal Dubourg Glatigny

Bibliografio

Sutton 2008:287-289

Minnaja Silfer 2015:245-246.

---

---